Osmanlı İmparatorluğu, 19. yüzyılın başından itibaren “milliyetler” sorunuyla karşı karşıya kaldı. Özellikle Balkanlardaki Hıristiyan halklar merkezî otoriteye karşı ayaklandılar. Yunan ve Sırp prenslikleri önce özerkliklerini sonra bağımsızlıklarını elde ettiler. Bu prenslikler kendi anayasalarını Osmanlı’dan önce yaptılar. Daha sonra Bulgar, Makedon ve Ermeni milliyetçilikleri kendini gösterdi.

1. yüzyıl sonlarına doğru milliyetçilik düşüncesi Müslüman halklar arasında da yer bulur. ÖnceArnavutlar ve sırasıyla Araplar, Kürtler ve Türkler. İmparatorluğun Türk toplumu bu konuda geç kalmış gözükür. 1908’de II. Meşrutiyet ile birlikte milliyetçilik de öne çıkmaya başlar. Türkler merkezî devletten ayrılmayı değil, onu devlet- ulusa çevirmeyi hedeflerler.

Osmanlı’da kalıcı ayrımlar dinî nitelikteydi ve nüfus milletler hâlinde sınıflandırılmıştı. Bir Türk’ü gayrimüslimlerden ayıran tek şey diniydi ve Türk kendini Müslüman milletinin bir parçası olarak duyumsardı. Bu nedenle Hıristiyan- Müslüman zıtlığı Türk kimliğinin temel bir unsuruydu. (François Georgeon– “Osmanlı- Türk Modernleşmesi”, Çev. Ali Berktay)

Ancak Türkler Müslümanlığı benimsemiş olsalar da Türk dilini korudular. Saray’da ve yönetimde kullanılan Osmanlıca karma bir dil olsa da Anadolu’da konuşulan dil arı bir Türkçeydi. Türkoloji çalışmaları da Türklüğü İslam’dan ayırmak konusunda katkı yapmış oldu.

Türk milliyetçiliği Avrupa milliyetçiliğinden farklı olarak kilise gibi bir kurumdan ya da ruhban sınıfından destek almamış, aksine dine ve ümmet fikrine karşı çıkarak şekillenmiştir. (Georgeon– a.g.y.) Türk milliyetçiliğini destekleyen bir ulusal burjuvazi de bulunmadığından bu ideolojiyi başlangıçta halktan kopuk az sayıda aydın destekledi. Türk milliyetçiliğinin ilk unsurları Pantürkist milliyetçi olan Rusya göçmeni Türkler oldu. Yusuf Akçura, Ahmed Ağaoğlu gibi. Bunlara Ziya Gökalp, Halide Edip, Ömer Seyfettin gibi Osmanlı aydınlarını da eklemek gerekir.

Türk milliyetçiliği devletin çizgisi gereği Batı ve kapitalizm karşıtı olmadı. Burada çıkan sorun bu nedenle kültürel yabancılaşma olmuş, İslami kültürden koparak modernleşme sürecinde Türkçülük ön plana çıkarılmıştır.

Türk milliyetçiliğine ilişkin düşünce akımlarının değişmeyen tek unsuru devletin stratejik çıkar ve öncelikleri, devletin toprak bütünlüğüdür. Bu nedenle milliyetçilik devlet dayatmalı modernleşmenin bir aracı oldu. Milliyetçiler, milliyetçiliği devletin amaç ve hedeflerinin gerçekleştirilmesi için bir araç olarak düşündüler ve bu nedenle asker- sivil bürokrasinin yanında yer aldılar.

Türk milliyetçiliğini geliştirmeye çalışan devlet 1923’te yeniden kurulan Türk Ocakları’nı araçsallaştırır. Milliyetçilik ideolojisinin söylemi devletin kırmızıçizgileri ve tekeli altında tutulmaya çalışılır. Milliyetçiliğin yurtsever özgürlükçü bir çizgiye kayması istenmez, gelişmeye açık özerk bir milliyetçiliğe dönüşmesi engellenir. Milliyetçi gençlerin gösterileri devleti rahatsız eder. Özerk bir dernek olan Türk Ocakları 1931’de kapatılır, malvarlığı CHF’ye devredilir ve partinin bir örgütü olan Halkevleri öne çıkarılır. Çünkü milliyetçilik devletin işidir. Böylece milliyetçiler devletten ilk tokadı yer.

Milliyetçilerin devletten ikinci tokadı yemeleri için 12 Eylül 1980’i beklemeleri gerekir. Darbe yapılana kadar adeta kendilerini devlete adamış olmalarına rağmen devlet tarafından mağdur edilmekten kurtulamazlar. Türkeş bunu “Zihniyetimiz iktidarda, biz hapisteyiz” sözleriyle açığa vurur.

Devlet Bahçeli, geleneksel devlet politikası doğrultusunda milliyetçileri devlet vesayeti altında tutmakta. Bahçeli’nin, devleti temsil eden bürokratik kurumlarla anlaşan Erdoğan– Davutoğlu ikilisiyle aynı savaşçı çizgide buluşması bundan. Bahçeli devletin çatışma ve savaş istediğinin farkında. Onun için kendinden geçmiş bir şekilde savaş istiyor, insanları aşağılayarak hakaretler yağdırıyor.

Oysa milliyetçilerin özgür bir vatansever olarak barışı, demokrasiyi ve özgürlükleri savunmaları, halkın özlemlerini dillendirmeleri gerekir. MHP “devlet milliyetçiliği”nden vazgeçmeli.

umitkardas@gmail.com

www.umitkardas.com

twitter.com/umit_kardas