Birleşik Krallık (United Kingdom), İngiltere,İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda’yı içine alan siyasi bir kavramı ifade eder. Bu ülkeler merkez olan İngiltere’den özerklik modeliyle yönetilir. İngiltere’nin yazılı bir anayasasının olmadığı söylense de, Anayasa, örf hukukunun, tarihsel bildirilerin, kanunların ve en önemlisi oturmuş geleneklerin yüzlerce yaşındaki koleksiyonundan oluşur. Hak ve özgürlüklerin koruyucusu olan hâkimlerin yüzyıllar içinde yarattıkları ortak hukuk (common law) sistemin teminatı kabul edilir.. Eklektik niteliği, bu birikime esneklik kazandırır. Atıfta bulunulacak yazılı bir belge olmadığı için, hiçbir şey “anayasal değil” diye ilan edilemez. ABD Yüksek Mahkemesi, bazı yasaları anayasal olmadığı gerekçesiyle engelleyebildiği hâlde, İngiltere’de bu durum insan hakları açısından sorun oluşturduğundan, AİHM pek çok davada Birleşik Krallık aleyhine karar verdi. Bunun üzerine 2000 yılında Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi iç yasa olarak kabul edilerek hak ve özgürlükler güvenceye alınmaya çalışıldı. Yazılı bir anayasa yapılması ise hâlen bir tartışma konusu.

Birleşik Krallık’ta resmî törenlere ve yazılı metinlere bakıldığında Kral (ya da taht kadınlara açık olduğundan mevcut Kraliçe) çok geniş yetkilere sahipmiş gibi görünür. Ancak Kral, kabinenin üstlenmeyeceği hiçbir sorumluluğu üzerine alamaz.. Kral, “hüküm sürer ama hükmetmez”. Etkin görev Başbakanınkidir.

Kral, birliğin sembolü olup, siyasal işlevi siyasi- hukuki düzenin uyum içinde işleyişini kolaylaştırmaktır. İngiliz kamu hukukunda “Kral’ın Sorumsuzluğu” ilkesi kabul edilmiştir. “Kral kötü bir şey yapamaz” (King can do not wrong). Bu kuralın anlamı Kral’ın kendi başına hareket edememesidir. Bu kabul mizahi bir yolla şöyle dillendirilir: “Kral bir bakanı öldürürse başbakan sorumludur, ama Kral başbakanı öldürürse hiç kimse sorumlu tutulamaz.”

Kral, parlamentoyu ancak başbakanın isteği üzerine feshedebilir. Bakanlardan birinin değiştirilmesi yine başbakanın isteği üzerine olabilir. Kral yasaları veto yetkisini 1707’den bu yana kullanmamıştır. Ancak buna rağmen Kral, iç ve dış gelişmelerden haberdar edilir. Başbakan ve kabine ile temas eder. Sonuç olarak Kral, “Büyük İngiliz Ailesi”ni birleştiren sürekliliği ve birliği sağlayan bir semboldür.

Görülmektedir ki; İngiliz parlamentarizmi içinde Kral tarihî kurumsal vurgusunun dışında parlamenter rejimlerdeki birleştirici, yetkileri daraltılmış, sembolik bir cumhurbaşkanı konumundadır.

Osmanlı İmparatorluğu’nda ise padişahı çevreden sınırlayacak güçlü feodal bir sınıf bulunmamaktaydı.Magna Carta’dan 593 yıl sonra gelen 1808 tarihli Sened-i İttifak cılız bir hareket olarak kaldı ve kısa bir süre sonra çöpe atıldı. İmparatorlukta Fransa’da olduğu gibi bir burjuva sınıfı da oluşmadı. Burjuvaziyi oluşturabilecek gayrimüslim kesimler de çeşitli nedenlerle bu işlevi göremediler. Padişahın gücünün karşısında onun gücünü dengeleyebilecek güçlü sınıflar oluşmadığından çok geç olarak yine gayrimüslimler üzerinden Batı’nın baskısıyla ve bürokrasinin etkisiyle padişahın gücü sınırlanmaya, hak ve özgürlükler hukuki teminat altına alınmaya çalışıldı. 1876 Kanun-u Esasi’si ile kurulan parlamento kısa bir süre sonra tatil edildi, uzun bir baskı döneminden sonra 8 Ağustos 1909’da Kanun-u Esasi’de yapılan bir dizi radikal değişiklikle padişahın yetkileri azaltılarak parlamenter rejime adım atıldı. Bu çizgi sonraki anayasalarla birlikte parlamenter rejim yönünde ilerledi.

Bugün yaşanan çıkmaz gibi görünen sorunun parlamenter sistemle bir ilgisi olmadığı gibi, sorun başkanlık sistemine geçişle de çözülecek değil.. Bu yararsız ve boş bir tartışma. Türkiye’deki demokrasi ve hukuk eksikliği daha çok kurumlarda, siyasette ve bürokraside demokrasi ve hukuk kültürü ve geleneği bulunmayışıyla ilgili. Dengelenemez bir güç isteyen, demokratik kültür ve geleneklere uymayan söylem, uygulama ve davranışlarda bulunan Cumhurbaşkanı’nın ülkeyi sistem tartışmasına kilitlemesi büyük bir talihsizlik.

umitkardas@gmail.com

www.umitkardas.com

twitter.com/umit_kardas