Ömer Faruk’un “Yarabıçak” üst başlıklı deneme kitabının alt başlığı “Banka Soymuş Bir Devrimcinin İtirafları” ismini taşıyor. İtiraflar devrimci genç ile rakıyı karanfille içen adamın diyaloglarından ortaya çıkıyor. Aslında devrimci gencin zaman içinde özeleştiri yaparak geldiği farkındalık aşamasını temsil eden adam devrimci gencin kendisidir. Sanki diyalog bir iç hesaplaşmanın görünür hâle gelmesidir.

Adam, devrimci gençlerin çıkmaz sokağa girdiklerini anlatırken öfke, intikam duygularını ve sabırsızlıklarını eleştirir, halkın kendilerini takip etmediğini, bu durumun müesses nizamı güçlendirdiğini söyler. Evet, müesses nizam kan ve acıyla kurulmuştur, adil değildir, öldürmekten ve ölüme göndermekten çekinmez. Ancak halkı kan ve acının gerekli olduğuna inandırmış hatta onu suça ortak etmiştir. Ya da halk yaşadıklarını sineye çekmiş, içine gömmüştür. Oysa müesses nizam bütün sorunlarına rağmen ikna edicidir ve birlikte şarkı söylenmesini sağlar.

Ve adam devrimci gence sarsıcı soruyu sorar. Sizin şarkılarınız var mı? Sevindiğiniz, efkârlandığınız, aşk acısı çektiğiniz, ayrılıklar, özlemler yaşadığınız zaman söylediğiniz şarkılar. Oysa bakkal, berber, ev kadını, taksi şoförü, işkenceci, işçi aynı şarkılarda buluşuyor hatta devrimci de. Halk bu şarkılar aracılığıyla müesses nizama katılıyor.

Devrimci genç, adamı müesses nizam ne kadar becerikliymiş diyerek kışkırtıyor. Adam devam ediyor. Müesses nizam, kendi içinde bir ahengi, ritmi ve ortaklığı olan bir hayat tarzı sunuyor. Şarkı mimariye, mimari dile, dil beslenmeye, beslenme giyim kuşama değiyor. Yani karşımızdaki bir medeniyet.

Devrimci soruyor. Biz medeniyete mi isyan ediyoruz? Adam, hayır diyor. Siz medeniyetin yönetim biçimine isyan ediyorsunuz. Haklı bile olsanız yönetim biçimi medeniyetin araçlarından biri. Aracın arıza yaptığını görünce onu düzeltebilir. Ama medeniyet varlığını sürdürür. Medeniyeti aşmayı hedefleyen bir medeniyet kaygısı güderek müesses nizamı değiştirebilirsiniz. Burjuvazi kadar olamayan, burjuvaziden fazla olamaz. Yediğiniz dayakla kalacaksınız.

Genç öfkelenir. Ancak içindeki adam anlatmaya devam eder. Bir Rus medeniyeti vardı. Mimarisi, müziği, edebiyatı, dansı, giyim kuşamı, beslenme biçimi farklıydı. 1917’de devrim yeni bir medeniyet kaygısıyla kendini inşa etmedi. Var olan medeniyeti bile sürdüremedi.Dostoyevski, Puşkin, Tolstoy, Nabakov, Turgenyev, Gogol, Çehov bütün insanlık tarihini etkilediler. Devrimin yetiştirdikleri Ostrovski, Solohov, Gladkov gibi yazarlar onların eline su dökemez. Dostoyevski kadar olamayanlar, Dostoyevski’den fazla olamazlar.

Genç irkilmişti. Adam devam eder. Modernizmin, Avrupa medeniyetinin çocuklarısınız. Onun rahle-i tedrisinden geçtiniz. Sizin bu topraklardaki esas atağınızı Mustafa Kemal yaptı. Bu topraklardaki çatışmanın, huzursuzluğun asıl nedeni bu. Zira mimariniz, dansınız, şarkılarınız yok! Itri ve Dede Efendi’nin zarafet derinliklerinde yüzen sanatçınız yok! Yeni bir medeniyet yaratmayı düşünüp, hayal edecek kadar ufku geniş, bu toprakları koklayan münevveriniz yok! Boğaz’da dinlediğin şarkıların geçmişinde beş yüzden fazla makamın olduğunu, her nağmenin bu makamların içinden süzülüp geldiğini biliyor muydun?

Genç şaşırır ama toparlanarak ve Rus Devrimi’ni kastederek sorar. Ama bir sömürü ve soygun düzeni yıkıldı, insanların okul, barınma, ulaşım, sağlık sorunları çözüldü. Adam cevap verir. Doğru! Ama sanat-edebiyat müesses nizamın dışında kalır hep. İnsanın bilinmeyen kuytularına, dile gelmeyen yanlarına yönelir. Satın alınamaz, ikna edilemez bir karakteri vardır. Müesses nizamın hatalarını görmesine, kendini tamir etmesine imkân sağlar. Sanatçıyı yok edersen, eleştiriyi de yok edersin. Mutlak iktidar gözünü kör eder. Tirana dönüşürsün. Ortalığı sanatçı diye dolaşan dalkavuklar kaplar.

Ve sorar adam. Mimarisi, masalı, ninnisi, bilmecesi, yemek kültürü, erotik edebiyatı/ sineması olmayan devrim yaşar mı?

umitkardas@gmail.com

www.umitkardas.com

twitter.com/umit_kardas