Devletin resmî bir dininin olmamasının sonucu olarak, devlet belli bir dinin veya mezhebin eğitim ve öğrenimini zorunlu kılamaz. 1961 Anayasa’sı, bu ilkeyi, din eğitim ve öğreniminin ancak kişilerin kendi ve küçüklerin de kanuni temsilcilerinin isteğine bağlı olduğu şeklinde düzenlemiştir. (An.m. 19/4) 1982 Anayasa’sı da m. 24/4’te aynı düzenlemeye yer vermiş, ancak din kültürü ve ahlak öğretimi adı altında bir ders icat ederek, bu dersin okutulmasını zorunlu kılmıştır. Anayasa koyucunun amacının belli bir dinin benimsetilmesi veya onun propagandasının yapılması olmayıp, bütün dinler hakkında tarafsız bir bilgilendirmeye yönelik olduğu söylenebilir. Ancak uygulamada din eğitimiyle din kültürü arasındaki sınırların aşılması ve sözkonusu dersin belli bir dinin propagandası hâline gelmesi kuvvetle muhtemeldi.

Nitekim 32 yıllık uygulama bu kaygıyı doğrulamıştır. Benim de çevremde bizzat tanık olduğum şekilde din dersi öğretmenlerince okutulan bu derslerde İslam dininin Hanefi mezhebine uygun olarak ibadetin şekilleri öğretilmiş, dua ezberlemedeki başarı not almada etkin olmuştur. Yani bu ders uygulamada belli bir dinin eğitim ve öğrenimine dönüşmüştür. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi de 2007’de bu dersin okutuluş şeklini Sözleşme’ye aykırı bulmuştur.

AİHM, aynı konuda açılan başka bir davaya ilişkin olarak 2014 yılı ekim ayının başında açıkladığı kararında Türkiye’yi bir kez daha Sözleşme’yi ihlal etmesi nedeniyle mahkûm etti. Mahkeme, Türk hükümetinden “zaman geçirmeden öğrencilerin zorunlu din ve ahlak kültürü derslerinden muaf tutulmalarını da sağlayacak yeni bir sisteme geçmesini” istedi. Kararda, Türkiye’de din ve ahlak kültürü kitaplarının içeriğinde yapılan son değişikliklerin “yetersiz” olduğu belirtilip devletin dinî konularla ilgili düzenlemelerde “yansız ve tarafsız olma yükümlülüğü” olduğu da hatırlatıldı.

Müslüman olmayanların, Alevilerin, din ve tanrı inancı olmayan kesimlerin çocuklarına uygulamada belli bir dini dayatmak iktidara gayet normal gözükmekte. Başbakan ve Cumhurbaşkanı bu konuda hiçbir ilkeye ve mantığa sığmayan gerekçeler üretmekteler.

Laikliğin ikinci boyutu olan din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmış sayılması için din kurumlarıyla, devlet kurumlarının ayrılmış olması zorunludur. Laik bir devlette din kurumları devlet fonksiyonları göremeyeceği gibi, devlet kurumları da din fonksiyonlarını yürütemez. Laik devlet, “devlete bağlı din” ya da “dine bağlı devlet” sistemlerini ret eder. İşte bu nedenle Diyanet İşleri Başkanlığı başlı başına laiklik ilkesini yok etmiştir.

1961 Anayasa’sı ile Diyanet İşleri Başkanlığı ilk kez anayasal bir kurum hâline getirildi. 154. Madde ile “Genel idare içinde yer alan Diyanet İşleri Başkanlığı özel kanunda gösterilen görevleri yerine getirir” düzenlemesi yapıldı. 1982 Anayasa’sı bu kuruma “yürütme” bölümü içinde “idare” alt başlığı altında yer vererek, 136. Madde ile “milletçe dayanışma ve bütünleşmeyi amaç edinme” görevini de yükledi. Bugün ise bütçesi, vakıfları ve medya imkânlarıyla denetlenemez devasa kurumsal bir güçle karşı karşıyayız.

Diyanet İşleri Başkanlığı’nın siyasetten ve siyasi çekişmelerden etkilenmemesi mümkün olmadığı gibi, güç dengelerine göre dönem dönem güvenlik bürokrasisinden ve onun laiklik anlayışından etkilenmemesi de mümkün değildir. Devlet bu kurum aracılığıyla Diyanet İslam’ını yaratmıştır. Ayrıca toplanan vergilerin belli bir dinin mensuplarına harcanması ahlaki kabul edilemez. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın varlığı devletin laik olmadığının bir göstergesidir. Dinî toplumsal yaşamın denetimini yapan devlet esas olarak Sünniliği denetim altında tutmakta, Alevileri de ötekileştirmektedir. Devlet tüm dinler, inançlar ve mezhepler karşısında tarafsız ve eşit mesafede olmalıdır. Demokrasinin ve laik hukuk devleti olmanın gereği budur.

Sonuç olarak Türkiye’de Anayasa’da ne yazarsa yazsın laiklik sözkonusu değildir. Bugüne kadarki söylem laik varsayılan rejimim bu niteliğinin korunmasıydı. Oysa olmayan bir şey korunmaz. Bir şeyi korumak için önce onu gerçekleştirmek zorundayız.

umitkardas@gmail.com

www.umitkardas.com

twitter.com/umit_kardas