Şerif Mardin’in tespitiyle 1774-1820 yılları ordunun teknik ihtiyaçları ve donanımı üzerinden Batı’nın teknolojik olarak temellük edilmesi sürecini gösterir. Osmanlı henüz Batı’nın askerî üstünlüğünün arkasındaki zihniyetle ilgili değildir. Tanzimat ile birlikte aydınlanma zihniyeti de gündeme gelecektir. Ancak Batı, sadece 18. yüzyıl düşüncesi olan aydınlamadan ibaret değildir. Batı’nın zihin geçmişi kendi karşıtını üreten süreçlerin tarihidir. Oysa Osmanlı aydını, Batılılaşmayı ya da medenileşmeyi sadece aydınlanma olarak anlamıştır.

Cumhuriyet Türkiye’si de bu anlamda Osmanlı’dan farklı değildir. Cumhuriyetin kurucuları ve aydınlarına göre de aydınlanma projesi ile modernleşme projesi aynı şeydir. Amaçlanan Batılı ile uyumlu olmak değil, Batılı gibi olmaktır. Cumhuriyet, modernliğin gerektirdiklerini altyapıda değil, yüzeyde yaptı. Bu nedenle modernlik tarihsel, iktisadi ve sosyolojik bir sürecin sonunda gelmediğinden şekil olarak kaldı. Halide Edip bunun sonuçlarını şöyle anlatır: “Türk kültürünün sürekliliği birdenbire kesintiye uğramıştır. Genç nesil okuyup yazacaktır fakat yarım asır sonra kendisini hiçbir kültüre ait hissetmeyecektir. Bir geçmiş olmadan, milli bilinçteki müterakim güzelliğin kolektif hatırası olmadan, kaçınılmaz bir kabalık ve estetik standartların düşürülmesi vukua gelecektir.” Bugün yaşadığımız budur ve Müslümanlar da bu akıbetten kurtulamamışlardır.

Halkın geri, İslam ve Arap etkisine açık kabul edilmesi, oryantalist bir bakışla ötekiyi işaret eder. Batı ve halk. Bu durumda geri olan halkın başta İslam dini olmak üzere tüm değerlerini ret etmek gerekir. Yukarıdan aşağıya olma niteliğiyle Batılılaşma, Cumhuriyet rejiminin birincil meşrulaştırma aracıdır. Cumhuriyet yönetimi, Batı teknolojisi ile yerli kültür arasındaki sentezi veya içeriden bir reformu kabul etmeyen radikal bir tavrı sergiledi. Bu sert tavra gerekçe olarak, geç kalınmış olması nedeniyle hıza olan ihtiyaç gösterildi.

Cumhuriyete damgasını vuran kadrolar İslami geçmişi ret etmek ve kendilerine yeni bir geçmiş kurgulamak suretiyle bu yükten kurtulmak istediler. Bu nedenle de Türklerin İslam’dan önce ne kadar medeni ve üstün olduklarını gösterme çabasına girdiler. Türk tarih tezi bu çabanın örneğidir. Kuşkusuz oryantalist bakış açısı otoriterliğe kayışı zorunlu kılıyordu.

Osmanlı döneminde geleneksel ile Batılı değerler arasında Batılı olandan yana artan bir ağırlıkla senteze gidilmeye çalışılmıştı. Cumhuriyet ise geleneği tamamen ret ediyordu. Bu kapsamda Kürtler de medenileştirilecekti. Nitekim Dersim’e bir kolonide yaşayan ilkellere medeniyet götürmek zihniyeti sonucu katliamlar yapılarak yaklaşıldı.

Batı’nın dışında ortaya çıkan modernleşmeci milliyetçilikler, Batı oryantalizminin bir sonucu olarak ortaya çıkarlar ama aynı zamanda kendi oryantalizmlerini de üretirler. Yerli seçkinler bunu kendi halklarını medenileştirmeye çalışmakla yaparlar. Türkiye buna örnektir ve halkın büyük çoğunluğu bu kolonyal- oryantalist zihniyet ve uygulamaların mağduru olmuştur. Bireysel hak ve özgürlükleri ve topluluk haklarını yok sayan bu anlayış devletçi, milliyetçi ve otoriterdir. Yerli oryantalizm medenileştirmeyi ve modernleştirmeyi öngörürken milliyetçiliği araçsallaştırıp otoriterliğe sarılmıştır. Rejimin paradigması Müslümanlar dâhil herkese damgasını basmıştır.

Kolonyal ilkel yapılanma Türkiye’nin siyasi ve mülki yapısında aynen kendini korumakta. Dünya çoktan terk etmişken Türkiye koyu bir merkeziyetçilikle yönetilmekte. Bölgelere merkezden tıpkı koloniye vali gönderilir gibi yönetici gönderilmekte, merkez valiye bağlı alt birimlerle bölgelerin kılcal damarlarına kadar girmekte, bölgenin ihtiyaçlarını karşılayamadığı gibi, bürokrasisiyle her türlü çabayı yavaşlatıp, gelişmeyi kilitlemekte, denetlemelerin yetersiz kalmasına neden olmakta. Bu bir demokrasiye evrilememe sorunudur. Oysa bölgeler kendi milletvekillerini ve yöneticilerini seçerek eğitim, sağlık, iç güvenlik, bayındırlık, tarım, turizm, balıkçılık politikalarını kendileri karara bağlayıp uygulamalı. Bölge halkı bölge parlamento kürsüsünde söz alıp, milletvekilleriyle bölgede yüz yüze gelip katılımda bulunduğu takdirde, yerelde demokrasiyle birlikte ancak sivil birey oluşabilecektir.

Türkiye gerçek sorunlarını tartışamıyor.

umitkardas@gmail.com

www.umitkardas.com

twitter.com/umit_kardas