Üniter devlet olan bölgesel devletlerde de siyasal iktidar tektir. Siyasal planda birliği sağlama amacı tüm bölgesel devletler için temel olup, devlet olmanın hedefinde bu vardır. Ancak siyasi birlik değişik tekniklerle sağlanmıştır. Özerklik sadece farklılıkların yarattığı çatışma ve gerilimlerin yönetilmesinde barış içinde birlikte yaşamayı sağlayan bir seçenek sunmaktadır.

PORTEKİZ’de Asor ve Madere takımadaları için geçerli olan “tarihsel özerklik istemleri üzerine kurulu olan siyasal özerkliktir”. YUNANİSTAN’da dinsel birim olan keşişler özerk bölgesi Mont Atos (Aynoroz Yarımadası) kendi kendini idare etme hakkına dayalı ayrıcalıklı bir statüye sahiptir.GÜNEY AFRİKA ve BOLİVYA, parlamentosu ve yürütme organı bulunan dokuz özerk bölgeye sahiptir. Birleşik Krallık’a bağlı GALLER, İSKOÇYA ve KUZEY İRLANDA’da parlamento, hükümet ve başbakan bulunmaktadır. BİRLEŞİK KRALLIK’ta resmî dil bulunmamakta, fiili olarakİngilizce ve Gal dili kullanılmaktadır. FRANSA’da Korsika özel statülü bölge olup, parlamentosu bulunmaktadır. Alsace Moseller bölgesinde ise çok hukukluluk sözkonusu olup, Alman kanunları uygulanmaktadır. RUSYA’da 21 özerk cumhuriyet vardır.

İSPANYA’da 17 özerk bölge ve iki özerk kent bulunmaktadır. İspanyol Anayasası, milliyetlere de özerklik tanımaktadır (Katalonya, Bask ülkesi, Galisya). İspanya’da özerk topluluklar Almanya’nın federe devletlerinden daha geniş bir yasama yetkisine sahiptirler. İTALYA’da 20 bölgeden beşi özerk bölgedir (Aosta Vadisi, Sardinya, Sicilya, Firuli-Venezia Giulia, Trentino-Alto Adige).

Bölgesel devletlerin tarihsel örnekleri çokuluslu imparatorluklardaki özerk memleket örnekleridir.OSMANLI İMPARATORLUĞU’ndaki ayrıcalıklı eyaletler (Hicaz, Tripoli, Aynoroz Yarımadası) bugünün bölgesel devletlerindeki düzenlemelere benzerlik gösterir. Osmanlı’da kişi yönünden yerinden yönetim örnekleri de (Kürt Emirlikleri, Özerk Kürt Sancakları) vardır. Osmanlı İmparatorluğu, bölgesel devlete örnektir. Osmanlı’da 1876 Anayasası’nda devletin tekliği ve bölünmezliği belirtilmiş iken yukarıda değinilen istisnalar ve bölgesel devlet olma özelliği korunmuştur. 1921 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun getirdiği sistemde de merkeziyet usulü istisnai, yerinden yönetim ise geneldir. Yerinden yönetimin kurum ve araçları seçimlerle oluşan organlar ve icraî karar alabilme yetkileri ve özerkliktir. Nahiye yönetiminin bile iktisadi, mali ve hatta yargısal yetkilerle donanması ve seçimle oluşması özerkliğin boyutlarını gösterir. 1924 Anayasası ile tekrar merkeziyetçiliğe dönülmüştür. Cumhuriyet yönetimi, saf ve katıksız bir üniter devlet düzenlemesi getirmiştir.

Belediyeler ile merkez arasındaki boşluğu yetkili bölgeler dolduracak, demokrasi bölgelerde bireyi yaratacaktır. Türkiye merkezde topladığı yetkiler ve rant dağıtma tekeli nedeniyle demokrasiye evrilememekte, giderek otoriterleşmektedir. Hükümetin sözkonusu meseleye ifade özgürlüğünün sınırlarının genişletildiği bir ortamda tüm boyutlarıyla yaklaşılacağını ve her türlü çözüm modelinin tartışılabileceğini açıkça belirtmesi zorunludur. Bölgesel özerklik ve bölgede anadille yaşamakiç içe geçmiş ve birbirinden ayrılmaz iki kavrama işaret etmektedir.

Türkiye, üniter devlet içinde yerel demokrasiyi güçlendirirse bölünme korkusundan kurtularak siyasi birliğini güvence altına alır ve tekçi anlayıştan, çoklu anlayışa, otoriter bir rejimden demokrasiye, kuldan bireye geçerek sivilleşebilir.

umitkardas@gmail.com

www.umitkardas.com