Vatandaş döviz alıyor. Bankadaki mevduatını dövize çeviriyor. Merkez Bankası’nın verilerine göre; bir haftada döviz mevduat hesapları 1 milyar dolar arttı. Ve döviz mevduat hesapları 182,3 milyar dolara ulaştı. Hemen hatırlatmakta fayda var, döviz mevduat hesaplarının tutarı bir yıl önce 162,2 milyar dolardı. Böylece toplam mevduatlar içerisinde döviz mevduatlarının payı 12 ayda yüzde 36’dan yüzde 40’a yükseldi. Yani dolarizasyon arttı.

Gelelim dolarizasyonun ne olduğuna…

Bir ülkenin vatandaşları kendi yöneticilerine güvenemediklerinde, kendi ülke para birimleri yerine güvendikleri ülke paralarını tutmaya başlarlar. İşte bu sürece dolarizasyon adı verilir. Yanidolarizasyonun artışı ülkeyi yönetenlere güvenin azalması anlamına gelir.

Neye dayanarak bu tespiti yapıyoruz peki?

Şuna dayanarak yapıyoruz; Türkiye’de 2012 yılının haziran ayında dolarizasyon oranı yüzde 28 düzeyindeydi. Bu bize AKP yönetimine olan güvenin o tarihte yüksek olduğunu gösteriyor. Yani daha çok vatandaş parasını Türk Lirası olarak tutmayı tercih ediyordu.

O hâlde son dönemde dolarizasyonun artıp, yönetime güven azaldığına göre 2012 yılından sonra neler olduğuna bakmakta fayda var.

Bakalım.

Bildiğiniz gibi 2012 yılından sonra Türkiye’de büyüme hızı düşmeye başladı. Ve 2012-2015 yılları ortalama büyüme hızı yüzde 3,1 oldu. Tabii büyüme hızı düşerken tuhaf biçimde Türkiye’nin dış borçları arttı. 2012 yılında 339 milyar dolar olan toplam dış borçlar 2015 yılında 406 milyar dolara yükseldi. Bu arada milli gelir 822 milyar dolardan 722 milyar dolara geriledi.

“Peki, dış borç artarken milli gelir niye geriler” sorusu hemen akla gelebilir.

Şöyle geriler; alınan dış borçlar, milli geliri artıracak dış ticarete konu malları üretecek yatırımlara yöneltilmeyip ihracat artırılmazsa milli gelir dolar olarak geriler. Çünkü döviz ihtiyacı nedeniyle dövize talep artar dolayısıyla döviz fiyatları yükselir. Dolayısıyla milli gelir dolar olarak düşer.

O hâlde alınan dış borçların lüks AVM, lüks konut ve lüks otomobile aktarılması nedeniyle milli gelirin dolar olarak hızla gerilediğini söylemek hatalı olmaz herhalde.

MERKEZ BANKASI KIRILGANLAŞIYOR

Gelelim şimdi diğer önemli bir soruna…

Merkez bankalarının kırılganlığı olarak bilinen bir sorun var iktisat yazınında. Buna göre; para arzı ile merkez bankalarının döviz rezervleri arasındaki orana bakılır. Ve geniş tanımlı para arzı, merkez bankası rezervlerine bölünür. Çıkan rakam yükseliyorsa merkez bankasının kırılganlığının arttığı söylenir. İşte bu kırılganlık Türkiye’de sürekli artıyor. Geniş tanımlı para arzı artarken döviz rezervleri azalıyor. Yani son 12 ayda geniş tanımlı para arzı (M2) 1042 milyar liradan 1212 milyar liraya yükseldi. Ama döviz rezervleri altın hariç aynı dönemde 108,2 milyar dolardan 93,9 milyar dolara geriledi. İşte bu durum tehlike çanlarının çaldığını bize gösteriyor.

O hâlde ne yapmalı?

Kısa vadede Merkez’in döviz rezervlerini çoğaltması mümkün değil. Sorun siyasi düzeyden kaynaklanıyor. Siyasi düzeyin, yatırım iklimini düzeltilmesi şart.

Peki, nasıl yapılacak bu?

Derhal jeopolitik risklerden uzaklaşıp, küresel hukuk kurallarına uymakta fayda var. Aksi hâlde sorun daha da büyüyecek.

suleymanyasar26@gmail.com