Tam beş yıl önce 17 Aralık 2010’da Tunuslu seyyar satıcı Muhammed Buazizi bir kadın polisin tokat atması üzerine kendisini yaktı. Ülke çapında protestolar başladı. Kamu alanları işgal edildi. 223 kişi öldü. Ve Tunus’ta başlayan bu hareket tüm Arap ülkelerine özgürlük ve insan hakları mücadelesi olarak yayıldı. Pek çok Arap diktatörü devrildi. İslami demokrasi talebi arttı. İşte bu hâlâ devam eden halk hareketlerineArap Baharı deniyor.

Peki, bu halk hareketleri ekonomide sürdürülebilir bir başarı sağladı mı?

Arap Baharı’nın yaşandığı ülkelerin büyüme hızları 2016 için yüzde 4,3 ile yüzde 3 arasında değişiyor. Ama kurumsal olarak Arap ülkelerinde kırılganlık devam ediyor. Dolayısıyla Dünya Bankası sık sık Arap ülkeleri ve Ortadoğu kendisini niye yönetemiyor sorusunu soruyor.

CIA OPERASYONLARI KURUMSAL YAPININ OLUŞUMUNU ENGELLEDİ

İşte bu sorunun cevabını ünlü iktisatçı Jeffrey Sachs şöyle cevaplıyor: I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı kaybeden tarafı seçince, galipler Britanya ve Fransa, Osmanlı topraklarını kontrol altına aldı. Petrol, limanlar, ulaştırma ve yerel liderler Britanya ve Fransa’nın hegemonyası altına girdi. Yine Britanya, Suudi Arabistan’da Vahhabi fundamentalizmini ve Arap milliyetçiliğini destekledi. Bu defa II. Dünya Savaşı’nın ardından ABD’nin yayılmacı müdahaleleri başladı. Ve 1947’de kurulan CIA, kuruluşun hemen ardından örtülü operasyonlarla önce Suriye’de 1949 darbesini yapanları destekledi. Ardından 1953’te İran’daMusaddık’ın devrilmesi operasyonu yaptı. Benzeri davranışlar devam etti 2011’de Kaddafi, 2013’teMuhammed Mursi ve Beşar Esad operasyonlarına katıldı. Tabii bu arada batılı ülkeler milyarlarca dolarlık silah sattılar bu ülkelere. ABD bölgede pek çok üs kurdu. CIA operasyonlar için desteklenen yerellere CIA silah sağladı.

ORTA DOĞU KENDİSİNİ NİYE YÖNETEMİYOR?

İşte Jeffrey Sachs, bütün bunları anlattıktan sonra, Batılı liderlerin ve Dünya Bankası’nın “Araplar ve Ortadoğu kendisini niye yönetemiyorlar” sorusuna cevap olarak yine Batı’yı gösteriyor. Batılı ülkelerin 100 yıl boyunca Ortadoğu ve Arap ülkelerine müdahale ederek demokratik kuruluşların altını oyduklarını ve savaşları kronik hâle getirdiklerini ileri sürüyor.

Şimdi gelelim ne yapılması gerektiğine…

Sachs’ın önerileri şöyle: ABD ve CIA artık mevcut rejimleri örtülü operasyonlarla düşürmekten vazgeçmeli. ABD, Birleşmiş Milletler’in kararlarına uymalı. Çünkü 2003 Irak işgaline Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi karşı çıktı. Ama ABD buna rağmen Irak’ı işgal etti. Yine Arap ülkeleri ve Ortadoğu’da pek çok İslamcı hükümet seçimi kazanıp iktidara geliyor. Ama başarısız olduklarında Batı kısa vadeli çıkarları için bu hükümetlerin seçimle gitmesini engelliyor. Başarısız hükümetleri kendi çıkarı için destekliyor. Bundan vazgeçmesi gerekiyor Batı’nın. Bu arada Kuzey Afrika, Ortadoğu ve Orta Asya’da eğitimde başarı sağlayan pek çok İslam ülkesi var. Ama bu bölgeler diğer orta gelirli ülkelerden özellikle teknolojik yenilik, matematik, bilim, girişimcilik, küçük işletme yönetimi ve istihdam yaratmada oldukça geriler. Dolayısıyla yüksek kaliteli eğitim olmadıkça ekonomik ve politik istikrarın sağlanması mümkün olamayacak.

ÇOĞUNLUKLA MÜSLÜMANLARIN YAŞADIĞI 8.000 KİLOMETRELİK HAT KURAKLIK, AŞIRI ISINMA VE GIDA GÜVENLİĞİ RİSKİYLE KARŞI KARŞIYA

Yine Ortadoğu, artık dünyada düşük karbonlu enerjiye geçilmeye başlandığından çevre açısından kırılgan bir bölge. Kuzey Afrika’dan Orta Asya’ya kadar Müslüman çoğunlukların yaşadığı coğrafya yani yaklaşık 8.000 kilometrelik bir hat çölleşme, yüksek ısınma ve gıda güvenliği olmayan bir bölgeye dönüşüyor. İşte bu nedenle bu bölgede sürdürülebilir büyümenin sağlanması için ileri teknoloji, kaliteli eğitim ve kaliteli emeğe ihtiyaç var. Müslüman ülkelerde bu konuda kendi ülkelerine önderlik edecek düşünürler var. O hâlde onlara yardım etmeli, emperyalist savaşlara ve manipülasyonlara bir son vermeli, diyor Jeffrey Sachs. İşte Arap Baharı’nın beşinci yılında içinde bulunduğumuz bölgenin durumu bu.

suleymanyasar26@gmail.com