Londra’da yayımlanan The Economist dergisi, ülkelerin Big Mac hamburger fiyatlarına göre reel kur hesabı yapıp yayınlıyor. İşte dergi grubunun en son yaptığı Big Mac reel kur hesabına göre Türk parası Ocak 2015’te Amerikan Doları karşısında aşırı değer kaybederek 2,33 liraya yükseliyor. Oysa dergi grubu dolar/ Türk Lirası paritesinin 1.93 olması gerektiğini ileri sürüyor.

Peki, The Economist dergisi nasıl yapıyor bu Big Mac hesabını?

Hemen cevaplayalım; bir adet Big Mac ABD’de 4,79 dolardan satılıyor. Türkiye’de ise Big Mac 9 lira 25 kuruştan satılıyor. Ve bu tutar satış fiyatı ocak ayı dolar fiyatı olan 2,33 liradan 3,96 dolar tutuyor. Dolayısıyla Türkiye’de Big Mac hamburgeri ABD’ye göre 83 cent daha ucuza satılıyor. Böylece Türk parasının Amerikan Doları karşısında yüzde 17,2 oranında aşırı değer kaybettiği (undervalued) belirtiliyor. Ve dergi grubu dolar/ Türk Lirası paritesinin 1 lira 93 kuruş olması gerektiğini söylüyor.

Peki, niye Big Mac hamburgeri reel kur ölçmede kullanılıyor?

Kullanılıyor, çünkü Big Mac hamburgeri dünyanın her yerinde aynı girdiler kullanılarak üretiliyor. Dolayısıyla homojen bir mal olduğundan reel kuru doğru olarak gösterdiği ileri sürülüyor. Tabii bu ölçüme pek çok eleştiri de var. Bu arada reel kur ölçümünde tek bir yöntem yok. Enflasyondan arındırma yöntemi ve emek verimliliği yöntemiyle ülke döviz kurlarının reel değerini hesaplama yöntemlerinin olduğunu da belirtelim.

Peki, “bir ülkenin parası aşırı değer kaybederse ne oluyor” sorusu akla gelebilir.

Hemen cevaplayalım; o ülkenin emeğinin ve kaynaklarının ucuza kullanıldığı anlamına geliyor. Yani ülke parası olması gerekenden, reel kurdan daha yüksek fiyattan işlem görüyorsa ülke sömürülüyor. İşte The Economist’in hesabına göre Türkiye’de son durum bu.

BÖYLESİ GÖRÜLMEDİ: BİR YILDA TÜRKİYE’DEN 7,7 MİLYAR DOLAR SERMAYE KAÇTI

Merkez Bankası dün 2014 yılının ödemeler dengesini açıkladı. Buna göre cari açık geçen yıla göre 18,8 milyar dolar azalarak 45,8 milyar dolara geriledi. Böylece cari açığın milli gelire oranı yüzde 7,8’den yüzde 6’ya düştü.

Peki, cari açığın risk olmaması için milli gelire oranı ne olmalı?

Şu olmalı: eğer ülkenin bütçe açığı yoksa cari açığın milli gelire oranı yüzde 4’ü geçmemeli. Bütçe açığı varsa cari açığın milli gelire oranı yüzde 3’ü geçmemeli. Aksi hâlde kreditörler sınırı aşan cari açık/ milli gelir oranını büyük bir kırılganlık olarak değerlendiriyorlar. Risk primlerini artırıyorlar. Dolayısıyla faizler yükseliyor. O hâlde Türkiye’nin yüzde 6 olan cari açık/ milli gelir oranının hâlâ kırılgan düzeyde seyrettiğini belirtelim. Bu arada Türkiye’de faizlerin yüksek olmasının bir nedeninin de bu yüksek cari açık/ milli gelir oranı olduğunu söylemek herhâlde yanlış olmaz.

Gelelim dün açıklanan ödemeler dengesindeki tuhaf gelişmeye…

Bu tuhaf gelişme şöyle: Türkiye’de oturanlar 2014 yılında tam 7 milyar 753 milyon dolar tutarında yurtdışında doğrudan ve portföy yatırımı yaptılar. Bu belirttiğimiz toplam tutarın 706 milyon doları portföy yatırımlarından oluşuyor. İşte böyle yüksek tutarda sermaye ihracı bugüne kadar görülmedi bu ülkede.

Anlayacağınız Türkiye kıt olan sermayesini yatırım iklimi bozulduğu için yurtdışına kaçırıyor. Yani Türkiye’de zorluklarla elde edilen sermaye başka ülkelerin büyümesine ve istihdamına katkı yapıyor. Tabii bu arada kaçan sermaye cari açığın çoğalmasına neden oluyor.

İşte hukuki öngörülemezlikten korkarak yurtdışına giden sermaye nedeniyle Türkiye’nin büyüme hızı geriliyor ve bu ülkede işsizlik çoğalıyor. O hâlde bir an önce hukuk devleti olmakta fayda var.

suleymanyasar26@gmail.com