Bildiğiniz gibi Merkez Bankası 1931 yılında bir emisyon bankası olarak çalışmaya başladı. Ve Maliye Bakanlığı Hazine Genel Müdürlüğü ya da bugünkü adıyla Hazine Müsteşarlığı’nın bir şubesi gibi faaliyet gösterdi. Bugün Hazine’ye bağlı Darphane’nin kâğıt para basan bir birimi niteliğindeydi bu banka.

“Nasıl yani” sorusu akla gelebilir.

Şöyle; Merkez Bankası, Hazine tarafından bütçe açıklarını karşılamak için kısa vadeli avans adı altında kâğıt para basan matbaa niteliğinde bir kuruluş olarak yıllarca faaliyet gösterdi. Ve Hazine’nin kullandığı bu kısa vadeli avanslar vadelerinde hiçbir zaman ödenmedi. Merkez Bankası da Hazine’nin emir kulu olduğundan bu avansları geri isteyemedi.

İşte bu nedenle enflasyon bir dönem epeyce yüksek seyretti bu ülkede. Ve 1994 krizinin ardından Merkez ve Hazine arasında ilişkinin artık böyle sürdürülemeyeceği anlaşıldı. Ve bir protokol yapılarak kısa vadeli avans uygulaması kaldırıldı. Bu defa 2001 krizinde Merkez Bankası’nın bağımsız bir yapıya dönüştürülmesi artık bir zorunluluk hâline geldi. Geldi ama uzun yıllar Hazine’nin bir şubesi gibi çalışan Merkez, ne yapacağını bir türlü kestiremedi. Kafası karıştı. Merkez’in bağımsız olması için tarihî birikiminin ve donanımının yeterli olması gerekiyordu. Maalesef böyle bir kurumsal kültür yıllardır Hazine’nin bir şubesi gibi çalışan bankada oluşmadığından bu defa tutarsız açıklamalar yapmaya başladı.

“Nedir bu tutarsızlık?” derseniz hemen bir örnek verelim; son Bakanlar Kurulu’na yaptığı sunumda Merkez “eğer politika faizini beş buçuk puan yükseltmeseydik döviz kurunu tutamazdık” diyor. Oysa aynı Merkez sürekli olarak “faizin kurla ilgisi yok. Biz sadece enflasyona odaklanırız, fiyat istikrarını sağlamak için faizi enflasyona göre belirleriz” diyerek yıllardır kurların serbest dalgalandığını ileri sürdü. Ya da kurlar dalgalanıyormuş gibi yaptı. Tabii bu arada herkesi aldattı. Oysa tam aksine sürekli kura odaklanarak enflasyonu düşük tutmak için faizi yükseltip kurun dalgalanmasını engelledi. Böylece bilerek ya da bilmeyerek Türkiye’nin kaynaklarını dış ticarete konu olmayan malların üretimine yöneltti. İşte bu nedenle Türkiye, yeterli ihracat yapamayan, sürekli döviz sıkıntısı yaşayan bir ülke hâline dönüştü.

Niye anlattık bütün bunları?

Şundan anlattık; tarihî birikimi nedeniyle bağımsızlığını kullanarak, enflasyon hedeflemesini, dalgalı kur rejimini uygulayabilecek kurumsal bir yapısı yok Merkez’in. Bir de çok sık konuştuğu için bir güven sorunu yaşıyor Merkez. İşte bu nedenle tartışma konusu oluyor.

Anlayacağınız, kurulduğundan beri “mış gibi yapan” bir kurum oluyor Merkez. Ve sonunda “zaten hiçbir hedefi tutturamadın” sözlerine muhatap oldu bu kurum. O hâlde Merkez Bankası yıkılıp bağımsız bir kurum olarak yeniden kurulmalı.

suleymanyasar26@gmail.com