Türk insanı, Kürt insanı, AK Partili insan, Cumhuriyet okuru gibi bu topraklara özgü alt türlere ayrılmadan önce, insanlığın tümü homo sapiens olarak bilinen genel bir türe dâhildi.

Aslan, kaplan ve kedinin yakın akraba olması gibi, insanın yakın akrabaları da şempanze, bonobo, goril ve orangutandı.

Bunu kabullenmek herkese zor geliyordu.

Hem dünyayı ve canlıları tam şu anda oldukları şekilde Tanrı’nın yarattığını zannettikleri için, hem de “Madem hayvanlarla akrabayız, bari şempanze değil de yakışıklı bir hayvandan türemiş olsak” diye düşündükleri için.

Darwin’in Türlerin Kökeni yayımlandıktan yedi ay sonra, 30 Haziran 1860’ta Oxford Üniversitesi’nde sert bir tartışma yaşanır.

Piskopos Samuel Wilberforce yaradılış mitini savunurken, “Darwin’in buldogu” olarak ün salmış olan biyolog Thomas Henry Huxley evrimi savunur.

Wilberforce Huxley’e sorar: “Anne tarafından mı, baba tarafından mı maymunlarla akrabasınız?”

Huxley’nin “İşte şimdi Tanrı seni elime düşürdü” diye mırıldandığı söylenir. Kalkar, atalarının maymun olmasından hiç utanç duymadığını, ama yeteneklerini gerçeği gizlemek için kullanan bir adamla akraba olmaktan utanç duyacağını söyler.

Hazır bulunanlar maçın berabere bittiğini düşünür.

Ama bugün Huxley’nin kazandığını, evrim sürecinin tüm ayrıntılarını, biyolojik mekanizmasını, genleri, mutasyonları biliyoruz. Şempanze ve bonobolarla çok yakın akraba olduğumuzu, genlerimizin yüzde 98-99’unun aynı olduğunu biliyoruz.

Bilim dünyasında artık tartışma akraba olup olmamamızla ilgili değil. Aramızdaki benzer ve benzemez yönlere bakarak kendimiz hakkında ne sonuçlar çıkarabileceğimizle ilgili.

Uzun süre, şempanze toplumunun uyumlu ve barışçıl olduğu, dolayısıyla şiddet, rekabet, savaş gibi özelliklerin ortak atamızdan gelmediği, insana özgü olduğu zannediliyordu.

Sonra 1960 yılında İngiliz primatolog Jane Goodall Tanzanya’nın Gombe Ulusal Parkı’nda bir ormana yerleşti, 45 yıl boyunca şempanzelerle yaşadı.

Şempanze kabilelerinin komşu kabilelere akınlar düzenlediğini, savaştıklarını, birbirlerini katlettiklerini ve hatta bazen yediklerini belgeledi.

İbre döndü. Bu sefer şiddet ve savaşın doğamıza dâhil olduğu, genlerimizde yazılı olduğu tartışılmaya başlandı.

Derken, Kongo Nehri’nin güneyinde yaşayan, o güne kadar “cüce şempanze” denen bonobonun yaşam tarzı keşfedilmeye başlandı. Bonobolar adeta bir “hippy” komünü gibi! Hiç şiddet yok, ha babam cinsel ilişkide bulunuyorlar. İki bonobo tam kavga edecek, eyvah derken, sevişmeye başlıyorlar. Son derece uyumlu, barışçıl bir toplum.

Demek ki, hayır, kaçınılmaz değil, şiddet ve savaş genlerimiz yoluyla atalarımızdan gelen “insan doğası” değil.

Ama ille de şempanze, bonobo ve insanın ortak atasından miras olarak aldığımız bir özellik arıyorsak, ne olduğu çok açık: Sosyallik, tek başına yaşayamamak, yardımlaşma ve empati. Yani başkalarının duygularını anlamak ve paylaşmak, kendimizi başkasının yerine koyabilmek.

Chicago’nun Brookfield Hayvanat Bahçesi’nde üç yaşında bir çocuk goril bölümündeki bir göle düşer. Binti Jua adlı bir goril suya dalar, çocuğu karaya çıkarır, yere oturur, kucağında tuttuğu çocuğun başını okşar, birkaç dakika sonra çocuğu görevlilere uzatır.

İngiltere’nin Twycross Hayvanat Bahçesi’nde bir kuş bonobo kafesinin camına çarpıp yere düşer. Kuni adlı bir bonobo çıkar, kuşu usulca alıp en yüksek ağacın tepesine tırmanır, havaya doğru fırlatır. Ardından uçup gitmesini uzun uzun seyreder.

Bir günlük insan bebekleri başka bir bebeğin ağladığını duyunca ağlamaya başlar.

Genlerimizin verdiği bir “insan doğası” varsa, birbirimizin halinden anlayabilmek, birbirimizin talihsizliğine ağlayabilmektir.

ronmargulies@btinternet.com