“Bu yüzyılın ikinci yarısında meydana gelen en dramatik ve uzun erimli ve bizi geçmişin dünyasından koparan toplumsal değişim köylülüğün ölümüdür. (…) Marx’ın sanayileşmenin köylülüğü tasfiye edeceği kehaneti sonunda başlıca sanayileşmiş ülkelerde gerçekleştiyse de, gerçekten olağanüstü olan gelişme, bu tür gelişmeden yoksun kalan, BM’nin geri ya da yoksul sözcükleri yerine daha hafif bir dizi terimle farklı göstermeye çalıştığı ülkelerde de çiftçilikle uğraşan nüfusun azalmasıdır. (…) Avrupa ve Ortadoğu yöresinde sadece bir köylü kalesi kaldı: Türkiye. Burada köylülük zayıfladı, ancak 1980’lerin ortasında hâlâ mutlak bir çoğunluk olarak kalmaya devam ediyordu.”

Bu alıntı Heinrich Böll Stiftung Derneği’nin 2015 Toprak Atlası’ndan. Cümlelerin sahibi ise Marksist tarihçi Eric Hobsbawm. Türkiye’nin, Avrupa ve Ortadoğu’da istisna tutularak köylülüğün tüm dünyada sönümlendiği görüşü bugün Türkiye açısından ne kadar gerçekçi, tartışılır.

2015 Toprak Atlası, toprağın dünyadaki durumunu, toprağın amacı dışında nasıl kullanıldığını, mülkiyet yapısını, tarım arazilerinin maruz kaldığı tehlikeleri pek çok grafik ve metinle anlatıyor. Almanca ve İngilizce yayınlanan Toprak Atlası’nın Türkçe versiyonu Türkiye’den güncel bilgiler ve uzman görüşleriyle genişletildi.

Toprak Atlası, dünya literatüründe çoğunlukla yabancı bir ülkenin hükümeti ve/veya şirketleriyle bağlantılı olarak anılan toprak gaspının Türkiye’de bizzat devlet eliyle nasıl mümkün kılındığını, son dönemde çıkan yasaların etkilerini de anlatıyor.

Atlas, toprağa dair ne varsa detaylı şekilde incelemiş. Toprak ve şehirleşme ilişkisi günümüzde en kritik noktalardan biri. Daha az yeşil ve tarım, daha çok beton ve kaldırım zihniyetinin kentleri getirdiği içler acısı hâl, herkesin malumu. Atlastan alıntıladığım şu iki paragraf durumu özetliyor:

“Tarihte ilk kez 2007’de kentlerde yaşayan nüfus kırsal nüfusu geçti. 2014’te dünya nüfusunun yüzde 54’ü kentsel nüfustu. 2050’de üçte birimiz şehirlerde yaşıyor olacağız. Modern zaman ölçütleriyle antik şehirler oldukça küçük kalıyor. Antik zamanın en büyük şehri Roma’da bile 1. yüzyılda yaşayan insan sayısı yaklaşık 1 milyondu. Bu rakam Birmingham ya da Köln kadar. İnsanların çoğu kırsal alanlarda yaşar ve kendi yiyeceğini yetiştirirdi. Tarımdaki gelişmeler ve 18. yüzyılın sonlarında Batı Avrupa’da yaşanan sanayi devrimi ilk büyük şehirleşme dalgasına yol açtı.

Büyüyen kentler, birinci dereceden tarım alanlarına doğru genişliyor, sonuçta birçok şehir bir zamanlar verimli toprakları olması sayesinde tarımın artı değer yaratabildiği yerlerde kurulmuş. Bu gelecekteki gıda güvenliğini de tehdit ediyor. Yayılan şehir yerküreyi beton ve asfaltla kaplıyor, yağmur sularının toprak tarafından emilmesini engelleyerek sellere sebep oluyor. Biyoçeşitliliği yok ediyor ve toprağın karbonu yutmasının önüne geçiyor. Oluşması binlerce yıl alan toprağın dakikalar içinde yok edilmesi mümkün. Dünya çapında kentleşme dakikada iki hektar toprağın kaybedilmesine yol açıyor.”

2015 Toprak Atlası, arazi ve toprak hacminin giderek daha da azaldığını açıkça gözler önüne seriyor. Almanya’da kent ve karayolları inşası, günde 70 hektar, yani 100 futbol sahasından geniş bir alanın tüketimine yol açıyor. Avrupa Birliği’nde de durum farklı değil. AB nüfusunun tüketimi için, 28 üye ülkenin toplam alanının bir buçuk katı olan 640 milyon hektar alana ihtiyaç var. Avrupa’daki tüketim için kullanılan alanın yaklaşık yüzde 60’ı AB sınırları dışında.

Türkiye’de ise 2001-2010 arasında tarım dışına çıkarılan arazi miktarı resmî rakamlara göre 827 bin hektar. Bu, Yırca Köyü’ndeki zeytinlik alanından dokuz yılda her gün beş tane kaybettiğimiz anlamına geliyor. Elbette bu alanlar iki sektöre aktarılıyor: Sanayi ve inşaat.

Atlasta Türkiye’nin toprakla imtihanına, hâlâ üretme mücadelesi veren borç batağındaki köylünün hâline, küçük çiftçinin yok oluşuna, köylünün nasıl mülksüzleştirildiğine dair pek çok ayrıntı bulmak mümkün.

pelincengiz@gmail.com