İklim değişikliğinin, siyasal mücadelelere, hatta iç savaşlara etkisi üzerine düşünmüş müydünüz? Kuraklığın Irak ve Suriye’de yaşanan trajediyle yakından ilgili olduğuna dair çok alâmetler var. İstikrarsızlığın olduğu yerlerde süregelen kuraklık, çatışma ihtimalini artırıyor. IŞİD’in Ortadoğu’da yarattığı zulüm insanlık için yeterince felaket yaratmıyormuş gibi, bölgedeki kuraklık tarımı bitme noktasına getirdi, su kaynakları giderek daha fazla azalarak ve kirlenerek yeni felaketlerin habercisi durumunda.

Irak, bu yıl kayıtlara giren en sıcak yılı yaşıyor. Bir önceki kuraklık 2006’dan 2010’a kadar sürmüştü. İklim değişikliği ve kuraklık Suriye’nin istikrarsızlaşmasında da en önemli nedenler arasında. İç savaştan önce çiftçiler, bu duruma önlem alınmamasını protesto etmişti. Konuyla ilgili BM raporu, iklim değişikliğinin ulus-devletleri istikrarsızlaştırdığını, Irak’ta derinleşen krizin de aynı durumun kurbanı olduğunu gösteriyor.

Center for Climate Securityyetkililerine göre, IŞİD saldırılarının, bölgedeki doğal kaynaklar üzerindeki baskıyı artırdığı bir gerçek. Terör örgütleri bu kaynakları kontrol ederek kendilerine bir güç alanı yaratmaya çalışıyor. İç savaş, ayaklanma, etnik şiddetle artan sıcaklıklar arasında güçlü bir bağ var. Kuraklık ve çatışma böyle sürerse, Dicle ve Fırat, 2040’a kadar denize ulaşamaz hâle gelecek. Irak’ta belli bölgelerde tarlalara yıllardır su ulaşmıyor. Buna, IŞİD’in kontrolündeki alanlarda barajları savaş silahı olarak kullanması da eklendi. Musul Barajı’nı ele geçirdiğinde Şii bölgelerini susuz bırakmakla tehdit etmesi bunun en ciddi göstergesi.

Gelişmeleri anlamak için biraz geriye gitmek yeterli. 2010’da New York Times, dört yıl süren kuraklığın ardından, Suriye ve Irak’taki tarımın yaşadığı sorunları yazıyordu: “Antik sulama sistemleri çökmüş, yeraltı su kaynakları kurumuş, tarım arazileri çölleştiğinden yüzlerce köy terk edilmiş, hayvanlar telef olmuştu. Kum fırtınaları sıklaştı. Topraklarını bırakan çiftçiler ve ailelerinin oluşturduğu çadır kentler, Suriye ve Irak’ın büyük şehirlerinin etrafını sardı.”

Kuraklıktan en çok etkilenen kuzeydoğu bölgesinde Suriye’nin toplam buğday üretiminin yüzde 75’i yapılıyordu. BM’nin Afet Risklerini Azaltma Değerlendirme Raporu’na göre, kuraklığın başladığı zamandan beri burada tarıma bağımlı yaşayan hanelerin yüzde 75’i tüm ekinlerini kaybetti. Kuraklıktan önce Suriye’nin tarım sektörü toplam işgücünün yüzde 40’ına, GSYİH’nin ise yüzde 25’ine denk geliyordu. Kazançları sıfırlanan ve hayvanlarını maliyetinin yüzde 60-70 altında satan iki- üç milyon insan aşırı fakirlik koşullarına itildi. Bu faciaya suya çok ihtiyaç duyan pamuk, buğday gibi ekinlerin teşvik edilmesiyle yeraltı su kaynaklarına aşırı yüklenilmesi, verimsiz sulama sistemleri gibi pek çok faktör etki etti.

Kuraklık yüzbinlerce insanın kırsaldan kentlere göç etmesine sebep oldu. Suriye’nin kentleri zaten 2003’teki ABD işgali sonrası Irak’tan gelen mülteci akınıyla ekonomik baskı altındaydı. Artan sayıda muhtaç insan kendini az sayıdaki iş ve kaynağa erişim için yoğun bir rekabetin içinde buldu.

Suriye tecrübesi, iklim değişikliğinin yarattığı sorunların, yerinden edilmeyle ilgili önemli bir etken olduğunu gösteriyor. Her ne kadar onlarca yıl süren baskıcı bir yönetimle ilgili derin bir memnuniyetsizlik Suriye’deki iç savaşın en büyük nedeni ise de, iklim nedenli baskılar da ateşe dökülen benzin etkisi yarattı. Esas kritik nokta şu: Çevresel gerilemenin etkileri, toplumda varolan bir sürü baskı ve sorunla etkileşime girerek kendini gösteriyor.

Çatışma sonrası, silahsızlanma ve yeni siyasi kurumların kurulmasıyla farklı etnik gruplar arasındaki ilişkiler önemli olacak. Doğal kaynakların nasıl yönetileceği iyi kurgulanmazsa, yeni istikrarsızlıklar için de zemin hazırlanıyor demektir. Kuraklıkla tarımın bitişinin, su kıtlığının, gıda fiyatlarının yükselişinin şiddet konusunda çarpan etkisi yaptığı artık inkâr edilemez bir gerçek...

pelincengiz@gmail.com