Stockholm’de 1972’de gerçekleştirilen ve uluslararası alanda, çevre hakkının dile getirildiği ilk toplantı olan BM Çevre ve İnsan Konferansı, çevre sorunlarına yönelik politika arayışlar açısından bir milat olarak kabul edilir. Çevre hakkı açısından, “İnsan, onurlu ve iyi bir yaşam sürmeye olanak veren nitelikli bir çevrede, özgürlük, eşitlik ve yeterli yaşam koşulları temel hakkına sahiptir” ilkesinin yer aldığı bildirinin kabul edilmesi nedeniyle de ayrı bir öneme sahiptir. Çevre hakkına yönelik bu tanımın ilk kullanımının üzerinden 40 yıl geçmesine rağmen, çevrenin korunması şöyle dursun, özellikle enerji üretimi kaynaklı çevre kirliliği giderek artan bir hızda ilerliyor. Çevre ve doğa korumadan öte, bir insan hakları mücadelesine dönüşüyor. Bu ilkeyi tekrar hatırlatan, Uluslararası Enerji Ajansı’nın (IEA), geçen hafta kömür piyasasıyla ilgili açıkladığı rapor oldu. IEA, beş yıl sonra kömürün, dünyada en büyük enerji kaynağı olma konumunu petrolün elinden alacağını ve yüksek derecede kirliliğe yol açan bu enerji kaynağının kullanımının önüne geçmenin tek yolunun daha düşük doğalgaz fiyatları olduğunu açıkladı. Dünyanın, en ucuz ve en kirli fosil yakıtıyla bir başka fosil yakıt arasında kalırken, yenilenebilir enerjinin adının bile geçmemesinden hiç bahsetmeyeceğim. 

Her ne kadar Türkiye, artık bitirmek üzere olduğumuz 2012 yılını kömür yılı ilan etmiş de olsa, artan çevre bilinciyle dünya genelinde trendin kömürün artık terk edilmek üzere olduğu sanmamız büyük bir yanılgıymış. Rapora göre, Çin, Hindistan ve gelişmekte olan ülkelerin elektrik enerjisi ihtiyaçlarını kömürle karşılamaları nedeniyle dünyanın kömür tüketimi giderek daha çok artacak. IEA’nın rakamlarına göre, Çin her yıl yüzde 3,7 oranında kömür üretimini arttıracak. Rapor, bize 2017’ye geldiğimizde Çin’in, dünyadaki kömür tüketiminin yarısını gerçekleştireceğigibi korkunç bir tahmin sunarken Hindistan’ın kömür tüketiminde ABD’yi geride bırakıp, dünyanın en büyük ikinci kömür ithalatçısı olacağını ortaya koyuyor. Zaten, dünyanın en büyük beş kömür üreticisi de tüketicisi de aynı ülkeler: Çin, Hindistan, ABD, Avustralya ve Rusya.

Kömürün enerjideki payı dünya çapında endişe verici biçimde artıyor. Mevcut politikalarda değişiklik yapılmasına giderek daha fazla ihtiyaç var. Tüm fosil yakıtlar arasında en fazla karbon salımına ve dolayısıyla iklim değişikliğine neden olan kömür, iklim değişikliğine sebep olan en büyük aktörlerin başında geliyor. Özellikle eski teknolojiye sahip, verimsiz ve bakımsız santrallerde kullanılan kömür, cıva kirliliğine, asit yağmurlarına neden oluyor. Kül barajları olmayan santrallerdeki atıklar denizlere dökülüyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün tesbitlerine göre, kanser vakalarının yüzde 80’i doğrudan/dolaylı çevresel faktörlere bağlı. Kömürün, iklim değişikliği ve sağlık başta olmak üzere yarattığı zararlar bu kadarla sınırlı değil tabii. Kömür üretim zinciri boyunca zorunlu göçler, kültürel ve doğal zenginliklerin kaybı, insan hakları ihlalleri bunlardan sadece birkaçı... Greenpeace’in hazırladığı “Kömürün Gerçek Maliyeti” başlıklı çalışması, kömürün, tüm bu maliyetlerinin ve olumsuz etkilerinin yanısıra sıradan hayatları nasıl etkilediğini de ortaya koyuyor. Çin’de, Hindistan’da, Güney Afrika’da, Endonezya’da, Filipinler’de, Kolombiya’da, Tayland’da yerlerinden edilen yerlileri, kömür yangınlarının yok ettiği bölgeleri, tarım üretiminin yerle bir oluşunu, nesli tehlikeye giren türleri anlatıyor. Gerçek insan hikâyelerini ortaya koyan bu çalışma şu sorunun cevabını arıyor: “Dünyanın en kirli yakıtı yüzünden insanlar ve gezegen neler ödemek zorunda?”

Bütün bunlar aslında seragazı salımlarını gayet gönülsüzce azaltmayı hedefleyen gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin, bu hedefe ulaşma konusunda ne kadar yetersiz olduğunu gösteriyor. Dünyanın sahip olduğu en kirli fosil yakıtın böyle fütursuzca tüketilmesine yönelik önlemler bugünden alınmazsa, iklim değişikliği konusunda çok daha riskli ve “kömür karanlığında” bir dönemin kapılarının açılacağından kuşkumuz olmasın..

pelincengiz@gmail.com