Evet kıl payı kazandı. Hayırlısı olsun. Din üzerinden kutuplaştırma politikasıyla %51 çıktı sanırım. Erdoğan inanılmaz antidemokratik maddelerle dolu teklifinin referandumda nasıl kazandıracağını iyi biliyordu. Yılların siyasetçisi olarak muhafazakar kitlenin hassas noktalarına hitap etmeyi tercih etti. Kişisel karizması ve  istikrar söylemi yanısıra din ve milliyetçi söylemi kullanarak alamayacağı seçimi lehine çevirdi. Sahada dolaştığımızda din ve vatan üzerinden ayrıştıran söylemin muhafazakar seçmen üzerinde etkili olduğunu gözlemlemiştik. Hollanda krizinden geldiği söylenen 2 puanın ne işe yaradığı görüldü. Ama bu gerçek ve kalıcı bir kazanım değildir. Bu taktik aynı zamanda önemli bir kitlenin din ve dindar hakkındaki hayal kırıklığını artıracaktır.

İç Anadolu, Doğu Anadolu, Karadeniz ve en önemlisi daha yüksek hayır beklenen ama daha az çıkan Güneydoğu oyları sayesinde evet kazandı. Buralardaki dindar, milliyetçi oylar etkili oldu. Kürt illeri hem yaşanan yüksek baskı oranı hem de alternatifsizliği yaşadı. HDP yetkililerinin tecrid edildiği bir seçimde 1 Kasım oylarının üstüne çıkmak Ak Parti için zor olmadı. Ayrıca hendek, barikat siyaseti nedeniyle HDP'ye olan kırgınlığın etkisini de hissetmemek mümkün değildir. 

8 büyükşehirin 8'i hayır dedi ama yetmedi, muhafazakar şehirlerde önemli bir hayır oluşmadı. Neredeyse toplumun yarısı hayır dedi,  şimdi vatandaşın %49'u "terörist", "din düşmanı" mı oldu? Yeni anayasa böyle ortadan ikiye bölünerek olmaz. İki kişiden biri Erdoğan'a muhalefet etti. Evet çıkmış olsa bile toplumsal konsensus sağlanmış değildir, aksine ortadan ikiye ayrılan bir toplumda anayasa dayatılmış demektir.

Ak Partililer dindar bir lider seçtiklerini düşünüyorlar. Oysa oluşacak baskı ortamının olumsuz etkileri pişmanlıklara neden olabilir. Bu hali tasvip ederek devam etmek Ak Parti içindeki çürümeyi durduramayacaktır. Ak Parti bu sonucu uyarı da kabul etmeyeceği için yavaş da olsa devam edecek çürümesini durduramayacaktır. Tek adamlığı umursamayan Ak Partililer güçlü sorgulanamaz güçlü liderliğin sonuçlarını test etmek istedi sanırım, buna saygı duymak lazım. 

Ayrıca 2019'da Erdoğan'ın karşısına çıkacak kuvvetli ve konsensus oluşturmuş bir aday evet verenlerin pişmanlığına neden olabilir. Ak Parti ve MHP ittifakının %60'ı geçmesi gerekirken, ittifakın oy oranı %51'de kaldı demektir. Bu sonuç Ak Parti oylarının gerilediğini gösteriyor. Ak Parti 7 Haziran sonuçlarına gerilemiştir. Bunun hasbihalini yapmak durumundadır. Aldığı oyların  MHP, BBP, SP'nin aktif hayır kampanya yapmaması sayesinde gelebilen oylarla %51'i bulduğunu düşünüyorum.

Hak ve adalet Platformu olarak sahada yaptığımız çalışmalarda din istismarını engellemek için çok çok daha fazla uğraş içinde olmak gerektiğini görmüştük. Din üzerinden kutuplaştıran söylemlerin zarardan başka birşey olmadığı anlaşılacaktır ama bu büyük olumsuz deneylerden sonra belli olacaktır.