Yüksek öğrenim konusuna dün öğrencilerden bakarak girdim. Oradan bakarak, çünkü “öğrenim” dediğimiz bütün sürecin içinde en önemli öge öğrencidir. Gitgide daha fazla sayıda insanın öğrenim kurumlarında gitgide daha uzun zaman geçirdiğini söylüyordum. Bu herhalde geleceğin insanlarının bilgiyle şimdiden hayal edemeyeceğimiz derecelerde hasır neşir olacağının bir işareti. İyimser bir gelecek yorumculuğu yapmak isteyince durumu böyle görüyorum. Ama “gerçekçi bir şimdiki zaman yorumculuğu” yapmaya kalkışınca, bilgilenmede gitgide bir yüzeyselleşmenin egemenlik kurduğunu görmeden edemiyorum. Bugün bu sürecin “öğretici” yanına bir bakayım.

Ben edebiyatçıyım. İyice genişletirsek, “humanities”den “toplumsal bilimler”e doğru açılan bir alanda duran biriyim. Dolayısıyla daha yakından izlediğim ve bildiğim alan burası.

Öğrenci düzeyinde sözünü ettiğim “yüzeyselleşme”nin burada da hüküm sürdüğünü görüyorum. Zaten başka türlüsü olabilir mi? “Öğrenim” dendiğinde, bu ikisi, bir bütünlük oluşturuyor. O deyim nereden, nasıl türemiş, bilemiyorum ama, bu ikilinin “altı kaval, üstü şişhane” olmasına imkân yok. Her ikisi birbirini karşılıklı belirler ve ortaya dengeli bir karışım çıkar.

Ve tabii, bir süreç varsa iki ucu kapsayacağı gibi, o sürece yol açan etkenler de ortak olmalı.

Ben bu bütünsel olayı, “yüzeyselleşme”yi, dünkü yazıda da söylediğim gibi, sayılara bağlıyorum. Yani, “nicelik”le “nitelik” arasındaki arızalı, bazen de açıkça çelişkili ve düşmanca ilişki. Gitgide büyüyen niceliklerin sözkonusu olduğu ortamlarda niteliği yüksek tutmak çok zor, belki imkânsızdır. Üniversite sayısını arttırıyorsunuz. Öğretim elemanı sayısını da arttırmak zorundasınız. Her zaman, her yerde, böyle bir iş yaparken, elinizin altında iyi yetişmiş eleman olacağının garantisi var mı?

Britanya’da yaptılar. Her zaman seçkinci bir sistemden giden Britanya’da bu seçkincilere göre bile az diplomalı adam olduğunu görünce, yeni üniversiteler kurmaya –nihayet– karar verdiler. Böylece, “red-brick universities” (tuğlayla inşa edilmiş yeni binalarda çalışan yeni üniversiteler) dönemi açıldı. Essex, Sussex, Exeter, Kent, Manchester, Middlesex ve daha birçokları açıldı.

Britanya’da iyi yetişmiş adam boldu. Ama iş bulmakta zorlanıyorlardı. Akademik kadrolar doluydu. Bu yeni üniversiteler bu alanda büyük bir ferahlama yarattı. İnsanların önü açıldı, hızlı terfi mümkün oldu. Onun için Londra’dan kalkıp Liverpool’a, Sheffield’a yerleşmeyi kabul eden bir yığın genç akademik bulundu. Kayda değer bir niteliksel düşüş olmadan niceliksel bir büyüme gerçekleşebildi.

Türkiye’deyse taşra üniversiteleri, YÖK’le ve ideolojik bir “arınma” ve “ayıklanma” süreciyle yürüdü. Britanya’da bir “atak”tı, bir “hamle”ydi; ama sonunda toplumda organik biçimde gelişmiş bir ihtiyaca cevap vermek için yapılmış bir hamleydi. Buradaki ise bir “ameliyat”, daha doğrusu bir “amputation”du. Ne dediğini bilmez, gördüğünü anlamaz bir sahte cerrahın yanlış “kangren” teşhisiyle olur olmaz kol, bacak kesip yerine de olmadık “yapma” kollar, bacaklar takmasıydı. Bunun, böyle bir sürecin, “nitelik” diye bir şeyle yan yana yürümesi imkânsızdı. Türkiye 12 Eylül’ün bütün icraatı gibi eğitim ve öğretim alanında işlediği cinayetlerin acısını yıllardır çekti, daha yıllarca da çekecek.

Gelgelelim, bu bizim, özel koşullara bağlı, özel durumumuz. Dünyadaki “yüzeyselleşme” sürecine kontra gitmeyen, tersine onunla atbaşı ilerleyen, ama dünyadakinden farklı ögeler içeren bir şey bizimki. O “farklı öge”, her zaman olduğu gibi, “zor” ögesi. Bütün bu düzenin bir “askerî dikta” döneminde kurulmuş olması.

Öyle, o koşullarda kurulmuş bu düzen, şimdi o “aşırı köşe”lerinden soyunmuş olarak, “global yüzeyselleşme” ile yollarını birleştiriyor, onunla kolayca uyuşabiliyor, benzeşebiliyor.