Dünyanın şimdiye kadarki genel gidişi gösteriyor ki teknoloji bir şeyi yapmayı mümkün kılıyorsa, insanlar ne yapıp edip o şeyi yapıyorlar. Bunu “telefon vb. dinleme” teknolojisinden yola çıkarak söylüyorum, ama “atom bombası” örneğini de vereyim: öyle bir silâh ki, bir bomba atıp iki, üç yüz bin insanın canını almayı “mümkün kılıyor”. Korkunç bir şey! Ama kullanılıyor. Hem de, büyük bir ihtimalle, sahiden o kadar öldürüp öldürmediğini denemek için kullanılıyor. Öldürdüğü anlaşılıyor. Anlaşılınca ne oluyor? Gücü yeten, dört koldan, kendi atom bombasını üretmeye girişiyor. Yıllardır hayatımızın içinde bir yerde duruyor. Şimdiye kadar stoklarını kurmuş olanlar yenilere yaptırmamak için mücadele veriyor vb.

Bu büyük, belirleyici teknolojik buluşlar nesnel bir olgu olarak ortaya sürülüveriyor. Artık varlar. Dünya, onların olduğu bir dünya. Ama insanlık henüz onlarla ilgili bir etik de oluşturmamış. Doyurucu bir etik oluşturulabilir mi, orası da pek belli değil. Ama oluştuğu kadarıyla da, yıllar alan bir süreç bu; yapılan kötülüklerden ibret alındığı ölçüde öyle bir etik oluşuyor.

Şu da ciddi zorluk: bildiğimiz, olağan yapısı içinde dünyanın, teknoloji böyle bir imkân yarattığında, toplumda herkesten önce iktidar o imkânı kullanma ve ondan yararlanma konumunda. Önce onun işine yarıyor. “Etik oluşturma” konusunda “iktidar”ların fazla üretken olmadıkları da, tecrübeyle sabit. Kendilerine yontacaklar vb. Ayrıca, etik oluştu, diyelim. İktidarların buna her zaman uyacağının da bir garantisi yok.

Sadede gelelim: dinleme imkânları! Gençliğimizde “Şöyle dinliyorlarmış, böyle dinliyorlarmış,” duyardık. Telefonda bazı yabancı sesler kulağımıza çalınırdı, “işte oradalar,” derdik. Meyhanede yan masada oturanların ayaklarına, ayakkabılarına bakardık: Sümerbank malı “Beykoz pabucu” giymişlerse, “Ha, bunlar sivil,” derdik. İçişleri Bakanı “Nefes alışınızı takip ediyoruz,” diye övünerek ilân ederdi. Bizler, “Böyle şey olur mu? Bak, kendi ağzıyla söylüyor!” derdik ama toplum oralı olmazdı. Oralı olanı da tahmin ederim, memnun kalırdı, “Devletimiz çalışıyor,” derdi.

Sonuç olarak, sanki çok “masum” zamanlardı. Naif zamanlardı. Şimdi bununla kıyaslanabilir koşullarda yaşamıyoruz. Gerçekten şu kadar milyarlık dünyadaki bütün konuşmaları dinlemenin, kaydetmenin, depolamanın maddi imkânları var.

Ya özel hayat?

Bu imkânlar karşısında “özel hayat” kim oluyor? Adam “ilginç değilsiniz” demiş işte. “Masum” olma şansım yok; ancak, henüz “ilginç” olmayabilirim. Ama bir an içinde “ilginç” hale geçebilirim. O zaman her yaptığım, söylediğim “suç”tur.

11 Eylül’lerin, daha bildiğimiz bir yığın şeyin olduğu bu dünyada böyle adamların herkesin konuşmalarını dinleyip kaydetmeye hakları olmadığını dünya halkına anlatmak, dünya halkını buna ikna etmek kolay değil.

Dolayısıyla bunun etiği oluşabilecek mi, nasıl oluşacak, bilemiyorum.

Bu uluslararası sorunlu alan üstünde Türkiye gene ilginç bir noktada.

Varsayımsal bir durum düşünelim: “dinleyiciler” dinlemişler, olmuş ya da olmak üzere bir “suç”a erişmişler. Diyelim ki işlenecek bir suçu önlemişler. Yetkililer ne yapıyor? Dinleyen ve olayı ortaya çıkaranları sorguya çekiyorlar. “Dinlemek için kimden izin aldınız?” diyorlar vb.

Dediğim gibi bunlar olabilir; bu işin nesnel bir etiğinin biçimlenmesi buralardan geçebilir. Ama bunu yapıyorum diye suçlu olduğu iddia edilen adamlara buket sunup iddia edenlere kelepçe takmak, incelemeye çalıştığım karmaşık sorunun yanında icra edilen tuhaf bir komedya oluyor.

Üstelik, şimdi kelepçe taktığın adamlarla birlikte, iki gün önce, başka birilerini tutuklayıp yargılıyor idiysen, “bunun etiği ne olmalı” sorusuna verdiğin cevap da bellidir: “Ben yapınca iyidir, bana karşı yapılınca kötüdür.”

Bu cevap sana çok makûl gelebilir ama dünyanın bunu yutacağı kanısında değilim.