Okuduğum kitapta bazı durumlar anlatılıyor, hemen altını çiziyorum, çizerken düşünüyorum: “... Köyler, kent ve kasabalara karşı bir kuşatılmışlık zihniyeti geliştirdi,” diyor kitap. “Bir köyün kıyısında kentten gelme bir yabancı belirdiyse, ticaret yapmaya, eğitim vermeye, ilâç dağıtmaya gelmiş biri değildi bu; her zaman kötülük habercisiydi: ya askere almaya ya vergi almaya, ama her zaman bir şey alıp götürmeye geliyordu.”

Kendi kendine, “çok benziyor,” diyorum. Çünkü bu satırlar Türkiye üstüne yazılmamış. Ama öyle yazılmış da olabilirdi. Bunlar, tarihimizin çok da eski olmayan bazı evrelerinde bizim de gözlemlediğimiz, kaydını tuttuğumuz şeyler.

Elimdeki kitap Rusya ve edebiyatı üstüne. Yukarıdaki alıntımdan bir önceki cümle de şu: “Büyük Petro’dan sonra Rusya fiilen iki ülke haline geldi...” Bu da “çok benziyor”.

“Büyük Petro”, yani Rus Batılılaşması’nın son hızla yürürlüğe konduğu dönem. Bir yerde “Batılılaşma” denen girişim ya da süreç başlamışsa, orada bu “iki toplum” manzarası çıkar.

Bir uçta “egemen blok” vardır. Serpilmiş bir burjuvaziden söz edilemeyeceği için bu “blok”ta bürokratların ağırlığı kendini hissettirir. Varlıklı kesim, doğal olarak, eğitimli kesimdir. Devlet “Batılılaşma”ya karar vermişse (vermeyeni pek görülmedi), bu kesimin bilgisi dâhilinde ve rızası alınarak verilmiş bir karardır bu. Onlar da bu işin kendi çıkarlarına uygun oluğuna ikna edilmişlerdir --en azından çoğunluğu.

Öbür uçta yer alansa “kitleler”dir. Toplumdan topluma değişir dertleri, ama sonuçta parasız ve eğitimsizdirler. Ne yapılması gerektiğine dair kimse onlara danışmamıştır. Ama yapılacak işin yükünü onlar taşıyacaktır. Bu da hiç değişmez. Köylerde ya da yeni yeni canlanan kentlerin perişan kenar mahallelerinde, olanı biteni anlamadan, yarı aç yarı tok, yaşarlar --buna “yaşamak” denebilirse! İster istemez savunmaya çekilirler. Nerede? En kendilerinden bildikleri yerde; sorgulamadıkları ideolojilerinde, inançlarında, hayat tarzlarında.

Böylece, aynı topraklar üstünde (ama mekân da çok sert bir biçimde paylaşılmıştır) “iki ayrı millet” hayatı kurulur.

Bunları ve fazlasını biz de yaşadık. Bu bir istisnai durum değildi. Herkes yaşadı, yaşamaya devam ediyor. Biz aslında birçoğundan erken başladığımız için badirenin büyük kısmını geride bırakmayı başardık. Tünelin öbür ucuna bayağı bayağı yaklaştık.

Yeniden niçin bu tarihi özetleme gereği duydum? Sabah Erdoğan’ın cumhurbaşkanlığı seçim kampanyasının erken bir aşamasında söylediklerini okuduğum için. “Monşer” edebiyatı... İlkin diplomatlar için söylemişti, şimdi yeni hedefleri var.

“Tünelin öbür ucu” diyorum; bu, böyle “iki toplumlu” bir hayatın sona erdirilmesi imkânıdır. Türkiye’nin bugün yapması gereken, bu bölünmeyi ortadan kaldıracak tedbirleri almaya başlamaktır.

Tayyip Erdoğan bunun tersini yapıyor. Bölünmenin varlığı ve muhtemel genişlemesi üstüne kuruyor bütün politikalarını. “Monşerlere karşı birleşin, ey sevgili halkım!” Bir toplumda, fikir ayrılığı, her türlüsüyle olabilir, vardır. Erdoğan siyasî mücadelesini buna dayandırmak istemiyor; zaten olan bir toplumsal- kültürel ayrımı, siyasî sermaye olarak kullanmaya karar vermiş. “Ötekileştirme” demek, zaten, bu demek. “Onlar monşer! Siz, saf ve temiz, Müslüman vatandaşlarsınız.”

Onun “monşer” dedikleri, hiç değilse onların bir kısmı, Erdoğan’a ve hareketine karşı daha adil, daha sorumlu mu davranmışlardı? Hayır, hiç öyle davranmadılar. O bağnaz, gözü dönmüş muhalefet biçimini hâlâ sürdürmek isteyenler de eksik değil.

Ama, “ustalık dönemi”nden söz edilecekse, ustalık bunları aşmanın yollarını arayıp bulmaktan geçer. Varolan bir zaafı parmaklayıp bunu oya çevirme siyaseti, ister istemez, bir “demagoji” siyaseti olacaktır --“popülist demagoji”.