Sosyalizmin “din”le ilişkisi konusunu --şimdilik-- kapatırken, bir zaman olmuş bir olayı --ya da süreci—hatırlatayım: İtalyan Komünist Partisi’nin Berlinguer dönemi ve “Tarihî Uzlaşma” stratejisi.

İtalyan Komünist Partisi yetmişli yıllarda Avrupa’nın en büyük Komünist Partisi’ydi ve İtalya’da seçimlerden en yüksek oyu (yüzde kırkın üstüne çıkmıştı) almayı başarıyordu. Yani, iktidara en yakın partiydi.

Ama ABD canla başla, böyle bir olayı önleme savaşındaydı. Malawi’de, Nepal’de Komünistler iktidar olmuş, tatsız bir olay, ama fazlaca “kıymet-i harbiye”si yok. Oysa İtalya’da böyle bir olay felâket olur. “NATO üyesi İtalya” falan, bunlar görece teknik konular. Önemli olan, hali vakti yerinde, kültür düzeyi yüksek bir Avrupa toplumunun bu yolu seçmesi!..

Dolayısıyla İKP her seçimden sonra, geri kalan bütün partilerin kendisine karşı oluşturduğu cepheyle karşılaşıyordu.

Enrico Berlinguer “sol”da duran partilerle ittifak politikası gütmedi. İki-kutuplu dünyada, ABD’nin önderi olduğu cephede, bir Komünist Parti iktidar olacaksa (tek başına ya da koalisyon içinde) böyle bir hükümetin toplumda sağlam bir temeli, dayanağı olmalıydı. Onun için Berlinguer Hıristiyan Demokrat Parti ile anlaşma yoluna yöneldi. “Tarihî Uzlaşma” budur.

Ama bunun yalnızca masa başında mantık yürüterek varılmış bir siyaset tercihi olduğu söylenemez. İtalyan toplumunda böyle bir ittifakın tarihî dayanakları vardı. En başta, anti-faşist muhalefet sırasında başlayan, ama sonradan Naziler’in İtalya’dan kovulması için mücadele ciddi boyutlara ulaşan, o günlerin koşullarında kendiliğinden gelişmiş bir ittifak vardı. Komünistler ve Katolikler arasındaki ilişki, Guareschi’nin Don Camillo (papaz) ve Peppone (Komünist Belediye Başkanı) hikâyelerinde çok eğlenceli bir biçimde anlatıldığı gibi, “dostane bir mücadele” şeklinde cereyan edebiliyordu. Hıristiyan Demokrat Parti’de Komünizm’den nefret eden politikacılar vardı, ama Aldo Moro gibi, sola ve “Tarihî Uzlaşma”nın içerdiği siyasetlere açık kimseler de vardı. Nitekim böyle bir “geniş” ittifakın gerçekleşmesini önlemek planının bir parçası olarak Aldo Moro (Kızıl Tugaylar tarafından) kaçırıldı ve öldürüldü. Bir zaman sonra da bu politika tavsadı.

İtalya’da Katoliklik Türkiye’de Müslümanlık’tan çok farklı değildir. Orada da Katoliklik, bir din olmanın ötesinde, bütün bir hayat tarzı anlamına gelir. Kişinin Katolik olması, siyasette sağcı olduğunu göstermez. “Popüler” kavramının içerdiği şeyler sözkonusudur İtalya’daki Katolik inançta. Örneğin İspanya’da Franco iktidarı ele geçirirken Katolik Kilisesi de ona yardımcı olmuştur (Portekiz’de de benzer bir durum vardır). Ama İtalya’da böyle bir ilişki görülmemiştir.

Yetmişli yıllar Avrupa’daki Komünist Partiler’in Sovyetler Birliği sultasından çıkıp kendi toplumsal koşulları çerçevesinde kendi stratejilerini kurmaya başladıkları yıllardır. Kıtanın en büyük üç partisi, İtalyan, Fransız ve İspanyol Komünist Partileri bu yıllarda “Avrupa- komünizmi” adı verilen yeni anlayışı egemen kılmaya çalıştılar. Bu yeniliklerin vereceği sonuçları gözlemlemeye zaman kalmadan, Berlin duvarının çökmesiyle “Avrupalı” olanıyla, olmayanıyla, “Komünizm” çöktü, ardından “Sosyal- demokrasi”yi de resmen değil, ama fiilen, büyük ölçüde çökertti. O zamandan beri, “Neo- liberal cennet” içinde yaşamaktayız. Ama bunlar başka konular.

İtalyan Komünist Partisi ve Berlinguer politikalarını, Komünizm’in dinle ilişkisinin ille bir düşmanlık ilişkisi şeklini almak zorunda olmadığının örneği diye anlattım. Bunun yanında Latin Amerika’dan da bazı örnekler vermek mümkün.

Ama bütün bunların strateji alternatifleri olarak ciddiyetle tartışılabilmesi için, ortada strateji uygulama imkânlarına sahip bir sol olması gerekiyor. Bu olmayınca, tartışılan konu da, “kimin stratejisinin parçası olalım?” tartışmasının ötesine geçemiyor.