Böylesine “çatışma”ya dayalı, onunla belirlenen ve ondan beslenen bir siyaset platformu herhalde yalnız beni değil, birçoğunuzu yoruyor ve usandırıyordur.
Onun için ben de bugün siyaset dışında dertler üstüne yazmaya karar verdim. Nasıl olsa dert çok (“hemdert” herhalde var): sadece alan değiştirmiş oluruz.

Bir yılı geçiyor; üniversitede birkaç kişi benimle görüşmeye geldi. Görüşme konusu “çinekop’tu. O zaman da böyle bir şeyler yazmış mıydım, şimdi hatırlamıyorum, ama yaptıkları işi çok hayırlı bulmuştum.

Biz bu topraklara, malûm, sonradan gelmişiz. Biz geldiğimizde, buranın yerlileri, buranın köşe bucağını, fauna’sını, flora’sını çoktan tanımış, öğrenmiş, ayrıca adlandırmış da. Biz de onlardan almışız bu adları, her sonradan gelenin yaptığı gibi. Amerika’ya gidenler de rakuna “raccoon” demeyi, koyota “coyote” demeyi Kızılderililerden öğrenmişler.

Buranın asıl balıkçıları Yunanlar. Onlar da bu adlandırma işinde bir tuhaf. Aynı balığın küçüğü “çinekop”, büyüyünce “lüfer” oluyor, imkân bulup biraz daha büyürse “kofana” demeye başlıyoruz. Balık aynı balık da bu adların hiçbir dilsel akrabalığı yok.

İngilizler örneğin, kefale de, barbunyaya da “mullet” deyip geçiyor. Bizim burada “barbunya” ve “tekir” gibi iki kategorimiz olmasına karşın. Onlarsa birine “gri”, öbürüne “kırmızı” diyorlar, iki kırmızıyı ancak Latinceyi (bilimsel adını) devreye sokarak ayırabilirler. Bunun gibi bizde “uskumru” ayrı, “kolyoz” ayrı. Oysa her babayiğit şöyle bir bakıp ayıramaz bunları birbirinden.

Neyse, asıl konumuz balıkların adları değil. Asıl konumuz, “çinekop” dediğimiz balığın aslında –“Türkçesi” diyelim– “yavru lüfer” olması. Ne demek bu? Yani, çinekop yediğimizde bir lüferi daha lüfer olamadan yemiş oluyoruz, demek. Bir adım daha atarsak, lüfer yeme şansımızı kendi elimizle ve gittikçe azaltmamız demek.

Bu, sırf niceliksel ölçülerde baktığımızda, bir ziyankârlık. Yani, yüz gramlık çinekopu yiyeceğimize bıraksak ki büyüsün, iki yüz, üç yüz gramlık lüfer olacak. Bizden paçayı kurtarmaya devam ederse kofana bile olacak.

Ama çinekopken yakalayıp ziyan ediyoruz. Balık tutmak zaten çoktan bir kıyım halini aldı; “sonar çıktı, mertlik bozuldu”. Eskiden adam aysız gecede direğe tırmanır, su yüzeyindeki yakamozdan sürüyü görürdü. Şimdi o aletler nerede, hangi derinlikte, ne boyda, ne yoğunlukta, hepsini söylüyor, gidip ağları döküveriyorsun, kısacık bir zamanda koca bir sürüyü motordan içeri alıyorsun. Bu koca motorlara bir sürü yatırım yapmış patronlar bir an önce masrafı çıkarmanın peşinde. Balığın boyu, balıkçılığın geleceği ilgilendirmiyor onları. “Balık bitti” dendiğinde o işin bırakıp gidip krom madeni çıkarmaya başlayabilirler, yedek parça ithalatına girişebilirler.

Çinekopun yemesi nasıl? Şimdi, taze olduktan sonra, hele bir de mevsimiyse, bütün balıklar güzeldir. Elbette çinekop da güzeldir. Balık seven insanın arada sırada canının çekmesi de normaldir. İyi de...

Yukarıda, “sırt niceliksel ölçüler” dedim. Evet, hesabı belli, bir ziyan. Ama tabii işin bir de “niteliksel ölçüleri” var. Lüfer benim bildiğim en lezzetli balıktır. Çinekop, ne olursa olsun, onun yerini tutmaz, olsa olsa onu hatırlatır. Dolayısıyla insanın kendini tutup çinekop yemekten kaçınması yalnız “mümkün” değil, aynı zamanda “akıl kârıdır”; kendi “çıkarına” bir davranış biçimidir.

Ama siz “ucuz” diye, tadını özledim diye, bu süreçleri bilmediğimiz için ya da hangi nedendense ondan, çinekopları çarşıdan satın almaya veya lokantada ısmarlamaya devam ederseniz, denizdeki balıkçı onu tutmaya, çarşıdaki balıkçı onu satmaya, lokantadaki aşçı da onu pişirmeye devam edecektir.

Bunun sonucunda da lüfer kalmayacaktır. Örneğin geçen yıl da lüfer açısından boş geçmişti.

Ama biz yalnız sözlük anlamında değil, mecazî anlamda da çinekop yiyip lüfer yiyemeyen bir toplum olduğumuz için, bu uyarı da muhtemelen etkili olmaz.