Türkiye’de siyaset zaman zaman olağanın (“mevsim normalleri”nin) ötesinde hızlanır. Olaylar bir kâbus temposuyla üst üste yığılır. Gene böyle bir evrede yaşıyoruz.

Sıkışmış bir hükümet görüyoruz. Hükümete yakın olanlar, bunu bir komplo olarak yorumluyor. Bence bu iddianın herhangi bir inandırıcılığı yok. Ama öyle ya da böyle, bu “sıkışmışlık” durumunu herkes gözlemliyor. Bir tatarcık sürüsünü dağıtmaya çalışan bir adam gibi, telâş içinde ve bir sonuç da alamadan elini kolunu sallayan bir “hükümet erkânı” var karşımızda. Biri “2000 kişilik liste,” diyor, öbürü “Yok öyle şey,” diye bağırıyor; biri “Orduya kumpas” derken öteki “çıt çıtlamayın,” diyor. Birtakım yönetmelik değişiklikleri, gazeteci almama uygulamaları gibi akıldışı refleksler oluyor ve bunlar yargı mercilerinden geri sıçrıyor. Yoğun bir asabiyet atmosferi ortalığı kaplamış.

Yanlış üstüne yanlış.

Girdiğimiz bu koridordaki kör dövüşünden kendimi geri çekip sürece daha geniş bir çerçeve içinde bakmaya çalışıyorum. “Buraya nasıl geldik. Nereden geldik” diye soruyorum kendime. 2002’de AKP hükümet kurduğundan beri, eleştirilecek çok şey oldu, yapıldı, söylendi. Ama bir “genel gidiş” vardı ki, bu iyiydi, başarılıydı. Çeşitli AKP hükümetleri çeşitli çok ciddi siyasî badirelerden geçti. Bunlar olurken şimdiki gibi yedi düveli komplo kurmakla suçlamadı. Makuldü, soğukkanlıydı. Ve sonunda o badirelerden geçti, geçmeyi başardı.

Başından beri, çok sert, çok uzlaşmaz bir muhalefetle karşı karşıyaydı. Ama bu iktidar yılları içinde, o muhalefetin etkisiyle “takiye” diyenleri, şeriat gelmesini bekleyenleri de büyük ölçüde sakinleştirdi. Sakinleştirmeye başlamıştı.

Ekonomi iyi gidiyordu. “Temeli aslında çürüktü, X ve Y etkenlerinden ötürü iyi görünüyordu” diyenler var. İyi de, şu dönemde AB’nin girdiği krizi, hele bazı AB üyesi ülkelerin girdiği krizi düşünelim, bir de Türkiye’nin gidişine bakalım... Kıyaslanamayacak kadar başarılıydı.

Uzatmayayım. Sahne ve dekor aynı. Oyuncular büyük ölçüde aynı oyuncular... Ama “performans” deyince, ortada anlaşılmaz bir farklılaşma ve buna bağlı olarak açıklanması güç bir düşüş var.

Neden?

“İktidarın uzaması” olabilir mi bunun nedeni? Böyle bir sorun bütün dünyada vardır, zaman zaman yaşanır. Demokrasinin bu soruna karşı çözümü de seçimdir, “nöbet devri” denen olgudur. Bir parti iktidara gelir; o sırada toplumda A, B, C, D sorunları vardır; parti de zaten bunları bilerek, bunlara çare düşünerek gelmiştir; diyelim, başarılı olur, yokuşlar aşılır. Ama hayat devam ettiği için, bu sefer X, Y, Z sorunları oluşmaya başlar. Partinin ve önder kadrolarının bunlar için bir hazırlığı yoktur. Kadrolar da, büyük bir ihtimalle, zaten değişmiştir. İktidar süreleri uzadıkça, onun nimetlerinden yararlanmayı aklına koymuş olanlar ön plana gelmenin yollarını bulurlar. “İktidarın uzaması” dediğimiz genel olayın başlıca sakıncalı özelliklerinden biri budur zaten.

AKP’nin bu duruma gelmesinin, bütün bu dönüşümün, bundan çok daha karmaşık nedenleri olduğu kanısındayım. Bunları analiz etmeye ve anlamaya çalışacağız. Ama o karmaşık nedenler arasında “uzayan iktidar” başlığı altında toplanabilecek etkenlerin önemlice bir yeri olduğu kanısındayım.

Tarihin oluşumunda, biçimlenmesinde en büyük rolü “yapısal” denecek koşullar oynar. Bunlar zaten tarihten gelen yapıda yer almış etkenlerdir. İsviçre gibi bin yıldır bir kantonlar cumhuriyeti olarak yaşamış bir toplumla teokratik imparatorluk geleneğinden gelen bir toplumun “yapısal koşullar”ı elbette birbirine benzemez.

Ama bir de “konjonktürel” belirleyiciler vardır. Bunlar da son analizde o “yapısal” koşullardan etkilenir, ama onlara göre bir “özerklik”i, varolan konjonktürden kaynaklanma biçimleri, geri kalanı etkileme dereceleri vardır. AKP’nin hikâyesinde bunların da gözden kaçırılmaması gereken bir payı olduğunu düşünüyorum.