Dün, uyduruk bir tarih savurmuş, “o zaman kimse ‘büyüme’ diye bir konuyla uğraşmazdı,” demiştim 1500’ler, 1600’ler, 1700’ler... Ola ki, biri ilgilendi. Bu tarihlerde “büyüme”den korkmak için de bir sebep yoktu. Çünkü teknoloji şimdi olduğu gibi yeri göğü birbirine katan bir etkileme düzeyine erişmemişti.

Oysa şimdi (çoktan beri) erişti. Bu etkiler birçok bakımdan hayatı kolaylaştırdığı için nüfus da o eski tarihlerde insanların tasavvur edemeyeceği ölçülerde arttı. Bu da ciddi bir sorun. Tabii daha fazla “büyüme” tutkusunu da kamçılayan bir sorun.

Üretici güçler bu düzeye gelmiş, muazzam bir emme-basma tulumba gibi doğayı kendine “ham madde” yapmış, emiyor, öbür ucundan bitmez tükenmez “meta”lar çıkarıyor. Üstelik bütün bunları yaparken, insan emeğine ihtiyacı gün geçtikçe azalıyor. Bunun sonucu da, artan işsizlik.

Sanayi Devrimi dünya tarihinin çok özel bir evresidir. Buhar gücünün yeni, sağlam makinelere uygulanmasıyla, otuz kırk yıllık süreler içinde, iki yüz kişinin, üç yüz kişinin yaptığı işi bir kişi, iki kişi yapmaya başladı. Bunun mantıken, müthiş bir işsizliğe yol açması gerekirdi. Ama öyle olmadı. İşçi sınıfı her türlü sefaleti yaşadı, her türlü meşakkati çekti, ama bugünkü işsizlik sorunu gibi bir sorunla karşılaşmadı, çünkü o sınaî gelişme, o zamana kadar kimsenin düşünmediği yeni iş alanları açıyordu.

“Yedek işçi ordusu”, daha yoksul bölge veya ülkelerden getirilen “grev kırıcılar” filan, bunlar hepsi vardı. Gene de, işsizlik bugünün vahim boyutlarına erişmemişti. Şimdi işsizlik dünyanın kronik, yalnız “kronik” değil, büyüyen ve büyüyecek sorunu.

Böylece “insan”, yeniden, bir “fazlalık” olarak ortaya çıkıyor. Bu çağın da “Malthus”ları eksik değil, dilleri biraz değişmiş olsa da. Bu “rekabet” ortamında, yeterince yetenekli olmayanlar, ne yapalım, yazık ama, bir şekilde tasfiye olacaklar.

Malthus’un (takma adla yayımladığı) kitabı tam yüzyıl sonunda çıktı: 1798. Bu, Wordsworth ile Coleridge’in Romantizm’in manifestosu sayılacak şiir kitaplarını yayımladıkları yıldır Romantizm ve Malthus gerçekçiliği, yan yana!

Malthus’un kitabı çıktı, ama dediği çıkmadı. 1798’de o kadar insana o kadar mantıklı görünen kehaneti gerçekleşmedi, çünkü üretici güçler gelişti. Tarımda verim kat kat artırıldı. Araya başka, siyasî, toplumsal vb. etkenler karışmadıkça, tarımsal üretim bugünün bilmem kaç kat artmış nüfusunu dahi doyurmaya yetiyor.

Ama bugünün sorunlarını (“büyüme”, “işsizlik” vb.) çözmenin yolunun “üretici güçler”den geçtiği kanısında değilim. Çözüm için dikkatimizi “üretici güçler”den “üretim ilişkileri”ne kaydırmamız gerekiyor. Bu alanda, “devrim”den aşağı bir ad hak etmeyen dönüşümler yapılması gerekiyor.

Makineleri doyurmadan önce insanları, insanların da, karınları kadar, zihinlerini ve duyarlıklarını doyurmamız gerekiyor. “Nitelikle” “nicelik” arasında her zaman bir mesafe olagelmiştir. Ama Sanayi Devrimi ve ertesi, bu mesafeyi iyice büyüttü. Şimdi bu süreci tersine döndürmek üzere kolları sıvamanın zamanıdır. Üretici güçlerin vardığı gelişkinlik düzeyi, böyle bir dönüş yapmak için gerekli imkânları, maddî altyapıyı veriyor.

Ama bu, gerçekten çok büyük bir dönüşüm ve çok geniş çaplı örgütlenme gerektiriyor (aslında o örgütlenmenin temel araçları da şimdiden belirmeye başladı, kaçınılmaz olumluluk/ olumsuzluk potansiyelleriyle). “Geniş” derken, tabii, “dünya”dan başka bir şeyi kastetmiyorum.

İlk gerçek “enternasyonal” diyelim.