“Ne olacak bu ‘büyüme’nin sonu?” diyordum son yazıda. Çin’de ve Hindistan’da herkes İsviçreliler gibi yaşasın, her aile iki otomobil sahibi olsun vb., vb...

Ne bunun cevabı? Çin’de ve Hindistan’da hiç kimse adam gibi yaşamasın, sefalet koşullarında varolmaya devam etsin, gideceği yere taksiyle değil, koşarak gitsin vb., vb... Bu mu cevap?

Herhalde bu olamaz. “Cevap” bir yana da, her iki durumda da, “soru” önemli.

İkinci cevabın kabul edilmezliği birinci soruyu geçersiz kılmıyor. O soru bütün sorunlarıyla önümüzde duruyor.

Kapitalizmin, kendisi çok köklü bir değişiklik geçirmedikçe, bu soruya verecek bir cevabı olmaz. Şimdiye kadarki durum, “cevap” bir yana, soru olarak görmezlikten gelme eğiliminde olduğunu gösteriyor. Çevre sorunları üstüne yapılagelmiş çeşitli uluslararası toplantılarda ABD’nin aldığı tavırlar, bunun böyle olduğunun kanıtı. Çernobil sonrasında Kenan Evren’in “bize her şey olmaz” tavrının benzerini takınmak, kapitalizmin benimsediği, benimsemekten utanmadığı tutum. Çünkü kapitalizmi “ekonomik büyüme” sözünün büyüsünden vazgeçirmek, deveye hendek atlatmaktan ya da İncil’de İsa’nın benzetmesiyle deveyi iğne deliğinden geçirmekten daha güç.

Sosyalizmde bu konunun daha çetrefil olduğunu söylemek mümkün.

Marx’ın hayatta olduğu çağda, insanların ekonomi, üretim-tüketim alanlarında yapacakları şeylerin böyle dünyanın düzenini değiştirecek (bozacak) bir düzeye erişmesi beklenecek bir şey değildi. Onun için, doğa âşığı Romantizm bile, bir “ekoloji” kavramı geliştirmemişti.

İnsan çoğunluğu açısından ise, Doğa, bir “dost” bile değildi. Sıcağıyla soğuğuyla, kuraklığı ya da selleriyle, bizi mahveden, canımızı değilse ekmeğimizi elimizden alan, karşı konulmaz bir güçtü. Marx’ın düşüncesine ve Marksizm’e yansıyan da bu ortak korku olmuştur. Marksist literatürde sürekli doğaya “egemen” olmaktan söz edilir.

Bunun yanı sıra bir de “üretici güçler” konusu vardır. Sınıflı toplumda dizginleri eline geçirmiş kesimin kurduğu üretim düzeni, üretim ilişkileri, o sınıfın bencil çıkarlarına göre düzenlendiği için, bu ilişkiler üretici güçlerin serbestçe gelişmesini önler. Onun için sosyalistlerin temel amacı, bu ilişkilere son verip üretici güçlerin önünü açmaktır.

Bu da, “ekonomik büyüme” kavramının bir başka türlü dile getirilme biçimi.

Ve teorideki biçimi. Denenen sosyalizmde, kendilerinin gerçekte varolan sosyalizm” diye adlandırdığı düzende, kapitalist dünyayı aşan, ona parmak ısırtan bir “üretici güçler gelişmesi” olmadı. Oraların “politbüro”larının biçimlendirdiği “üretim ilişkileri”, hattâ daha da durdurucu rol oynadı.

Ama bununla aynı zamanda, bu rejimler, doğaya zarar vermekte, çevreyi kirletmekte, daha ileri gitmeyi başardılar. Çünkü, her şey bir yana, bir de aceleleri vardı.

Pratikte bu oldu.

Sonuç olarak, büyük çoğunluk, bazen değişebilen, ama sonuçta aynı yerden çıkıp aynı yere varan gerekçeler ve ideolojilerle, “ekonomik büyüme”den yana.

Böyle olunca, büyümenin tehlikelerini anlatan bir siyasî program, siyasî örgüt, siyasî eylem, iyice zorlaşıyor. Tam bir “akıntıya kürek çekme” durumu oluşuyor. Evet, çevreci hareketler, Yeşil partiler, gruplar var; ama hep küçük, marjinal, etkisiz vb.

Geçenlerde katıldığım bir toplantıda bazı arkadaşlar klasik “ekonomik büyüme” olmadan “ekonomik geliştirme” olabileceğini söylediler. Evlere şenlik ekonomi bilgimle ben bunun altından kalkamam ama bu konulara kafa yoranlar olmalı bir yerlerde. Büyüme peşinde koşan insan yığınlarına “Durun! Geçmek yasak! Yaptırmam! Sattırmam!” demekle olacak iş değil bu. Olur mu, olmaz mı, olursa nasıl olur? Bunu enine boyuna incelememiz gerekiyor. Aynı zamanda da bunun sadece ulusal değil, uluslararası siyasî örgütlenmesine girişmemiz gerekiyor.