Gezi’den bu yana Başbakan yurtiçinde, yurtdışında, dinleyen varsa uzayda, herkese neyin ne olduğunu anlatmayı vazife edindi. Bernard Henri-Levy’den İsrail komplolarına sıçramak gibi gerçekten tuhaf, insana “Ne oluyoruz?” dedirten akıl yürütmeleri de iyice sıklaştı.

Bu arada, daha çok yurtiçinde kamuoyunu aydınlatacak “demokrasi” ve “diktatörlük” dersleri verdi. Buna göre demokrasi bir çoğunluk sorunundan ibaret; öte yandan, ağzını açtın diye “sallandırmıyorlarsa”, diktatörlük yok.

Türkiye demokrasiyi yaşayarak sindirmiş bir toplum değil; hâlâ değil. Demokrasiyi tartışmamız, içinde yaşadığımız evi anlatmak gibi değil, yaptırmayı tasarladığımız evi anlatmak gibi oluyor. Demek ki Tayyip Erdoğan’ın istediği demokrasinin bir tane kuralı var: seçim yapılacak, en yüksek oyu alan bundan sonra istediğini yapacak! Cumhurbaşkanı’nın “demokrasi sadece seçimden ibaret değil” diyerek anlatmaya çalıştığı şeyi reddederek, ısrarla, “Hayır böyledir” diyor Başbakan. Oysa Cumhurbaşkanı’nın söylediği, demokrasi üstüne en basit söylemde, kitapta vb. okuyacağınız, temel bir saptama. On Derste Demokrasi kitabında da yazar. Ama Başbakan, Tek Derste Demokrasi’yi yazmakla meşgul.

Böyle yapmasının bir mantığı var. Türkiye’de var; çünkü bu ülkede toplumun oy vererek iktidara getirdiklerini, kendilerini “milletin vasisi” ilân etmiş birileri, darbeyle götürmüş. Böyle bir “yazısız” gelenek oluşmuş ve üstelik bunun iyi olduğunu, gerekli olduğunu savunan, bir kere daha olmasını sabırsızlıkla bekleyen bir kesim de hâlâ var.

Var da, onlar var diye, teorik düşünce düzeyinde “demokrasi çoğunluğun oyu demektir” diye kestirip atmak zorunda değiliz. “Yalnız oy değildir” diyen Cumhurbaşkanı ya da şunları yazan ben ya da benim gibi bir şeyler yazan bunca insan, darbenin, genel oyu hiçe sayan zihniyetin meşruiyetini savunacak değil. Ama, dedim ya, demokrasiyi biz toplumca yaşayarak sindirmiş filan değiliz; onun için de enine boyuna tartışmaya ihtiyacımız var.

Benzer bir durum, “diktatörlük” tartışması çerçevesinde de geçerli.

Ben şahsen Türkiye de şu anda bir diktatörlük rejiminde yaşadığımızı düşünmüyorum. Ama başta Başbakan kendisi, “diktatoryal eğilimler”e sahip birilerinin bulunduğunu ve onların varolan sistemi ve daha keyfî bir yönetime izin verecek şekilde değiştirmeye çalıştıklarını gözlemliyorum. Bu yalnız Türkiye’ye özgü, yalnız şu konjonktüre özgü bir şey değil. Her yerde, her zaman olabilir. Onun için de özellikle dikkatli olmamız gerekiyor.

Başbakan’ın gerek “demokrasi” (“çoğunluk iradesi demektir. Nokta”), gerek “ diktatörlük” (“diktatörlük varsa sallandırırlar”) üstüne konuşma üslûbunun kendisinde bir “diktatoryal” tını hemen kulağa çarpıyor. Burada “Ben bilirim” var, “Bu kadar laf yeter, uzatmayın” var, “Sonra kızdırırsanız sizin için çok kötü olur” var; yani bir süre diktatoryal/ otoriteryen tavır, eğilim, belki özlem var.

“Diktatörlük” dediğimiz şey de öyle basit bir baskı simgesine (Başbakan’ın dilinde “sallandırma”) sığdırılacak bir şey değil. Askerî olanı, sivil olanı var; faşizm başlı başına ayrı bir konu; “Bonapartizm” dediğimiz, ötekilerden ayrı bir biçim sözkonusu. Tabii bunları böyle “teorik” konuşurken birbirinden apayrı şeylermiş gibi, konuşabiliyoruz. Oysa somut gerçeklik düzeyinde bu ögeler iç içe geçer. Sınırları çizmek güçleşir.

Başbakan’da gözlenen otoriter eğilimlerin yukarıda saydığım rejim biçimlerinden farklı olduğunu düşünüyorum. Dünyada ve bizde “sol”un bir kötü alışkanlığı hoşlanmadığı her şeye “faşist” deyip çıkmasıdır. Tipik, çok-renkli dünyayı tek renge boyama tutkusu (ve aynı şeyi, kelimeleri değiştirerek, sağ da sola yapar). Yarın, bu konudaki varsayımımı özetleme çalışacağım.