Demokrasi, son analizde, son kertede, bir “hayat biçimi”dir. Bu nedenle, “arkadan gelir”. Dünyanın erken Cumhuriyet örneklerinden biri olan Amerika’nın tarihi bu bakımdan klasik bir örnek sayılabilir. 1774’te Philadelphia’da toplanan Birinci Kıta Kongresi’nin, “demokrasi” hakkında bilgisi, görüşü, o tarihlerde yazılmış çizilmiş, uygulanmadığı için hayli spekülatif, genellemelerden ibaretti. Ama kesin bildikleri şeyler de vardı: dinî inançlarını özgürce, devlet müdahalesinden bağımsız yaşayabilmek için yurtlarını bırakıp bu “Yeni Dünya”ya gelmişlerdi. Şimdi de, din tarafından pek bir sıkıştıran olmadığı halde, “Anavatan” (Büyük Britanya) “vergi” diye sıkıştırıyor, kolonisini ekonomik yoldan sağmak için yasalar çıkarıyordu. Amerikalar bunlara “Dayanılmaz (Intolerable) Yasalar” adını takmıştı. Kongre, “sivil direniş” kararı alarak dağıldı; ardından Bağımsızlık Savaşı aşamasına gelindi.

Bağımsızlık kazanılınca, “Biz şimdi kendimizi nasıl yöneteceğiz” sorusu müthiş bir ağırlık kazandı. Bu aşamada, “Aramızdan Kral seçelim” diyen bile çıktı. Ama tabii bu koşullarda hem doğal, hem de mantıkî çözüm, “Cumhuriyet”ti. Emir verecek Kral olmayınca, herkesin uyması gereken kurallar sistemi oluşturmak gerekiyordu; bütün yasaların ruhen uymak zorunda olduğu bir “Anayasa”.

Bunu epey uzun süren çalışmalarla yaptılar. Ve çok iyi yaptılar. O zamandan beri bu Anayasa’yı değiştirmek zorunda kalmadılar hayatın getirdiği yeni konjonktürler karşısında bazı “Ek”ler (Amendments) eklemek dışında.

Amerikan Anayasası’nın büyük bir başarıyla düzene bağladığı ilk sorun, “Kuvvetler Ayrılığı”dır. “Kim ne yapabilir; kim ne yapamaz?” Bir şeyler yoldan sapacak olursa, nasıl müdahale edilir? İlk tasarım iyiydi; tarihî gelişme de taşların yerine daha iyi oturmasını sağladı. Örneğin Congress’in çift-meclisli olması başta bir çaresizlik sonucuydu: her devlet (eşit olduğuna göre) eşit temsilci mi yollasın, yoksa ( kimi büyük, kimi küçük olduğuna göre) nisbî temsil mi olsun? Karar veremedikleri için ikisini de kurdular. Zamanla biri daha çok dünya işlerine, öbürü daha çok yerel işlere bakar oldu.

Cumhuriyet’te Kral değil Anayasa olduğuna göre, Kral, hukuktur. Kuralların, yasaların saat gibi işlemesi gerekir. Bu da, “hukuk devleti” demektir.

Yani, geçen gün Judt’tan alıntıladığım gibi, Amerika’ya Anaysa, Kuvvetler Ayrılığı, Hukuk Devleti geldi. Bunların sağladığı siyasî- hukukî- kurumsal çerçeve içinde, “demokrasi” de, yaşanan bir şey olmaya başladı.

O zaman “başladı” ise, bugün de “sonuna varmış” olmalı. Öyle mi? Doğrusu, “evet” demeye dilim varmıyor. Amerikan demokrasi tarihinin parlak tarafının özetini sundum yukarıda. Ama bunun karşıtı da var. Onun için, demokrasinin Amerika’ya hâlâ tam olarak gelmediğini söyleyebilirim.

Yani, orada bile...

Bizim burada, durum çok daha kötü.

Yalnızca bir küçük nüansı vurgulayacağım.

Amerikan Anayasası’ndan bu yana, anayasa siyasetin olmazsa olmaz kuralı haline geldi. En beter diktatörlerin de birer anayasası vardı, gene var. Çok zaman, boksörlerin antrenman yaparken yumrukladıkları torbaları andıran bir işlevleri oluyor.

Dolayısıyla bizim de bir anayasal mücadeleler tarihimiz var (1860’lardan bu yana): habire değişen anayasalarımız dahi var.

“Küçük Nüans” dediğim şey şu: Amerika’da soru, “Biz şimdi Britanya’dan kopmuş olarak kendimizi nasıl yöneteceğiz?” diye biçimlenmişti.

Burada sorunun aldığı biçim şudur: “Biz sizi nasıl yöneteceğiz?”

Üstelik bu aynı zamanda bir “tutulmamış sözler” tarihidir, çünkü yönetmesi zorlaştıkça şiddetin dozu artar, o dozda şiddeti de “madde” olarak anayasaya yazamazsınız.

“Başkanlık Sistemi”nin altında yatan asıl felsefe ne? “Ben sizi nasıl yöneteceğim?”den farklı bir şey mi?

Demokrasinin yaşanmasına daha çok var.