Bunca yıldır, verimsiz ve sonuçsuz bir iç savaşa kaç tanker dolusu parayı yakıt olarak boca ettik acaba?

Söze ekonomiden girdik, onun için “para” çerçevesinde konuşuyorum. Elbette öncellikle bedeli hiçbir parayla ölçülemeyecek insan hayatı kaybı var.

28 Nisan’la 27 Mayıs arası, 1960’ta, öğrenci protestoları devam ederken, Celal Bayar’ın “tenkil, tenkil” demesi bilinir, anlatılır. Yangına körükle gittiği için de suçlanır. Doğru mudur, böyle yaptığı, ateşe benzin döktüğü? Bence doğrudur. Sonuçları da zaten ortada.

Ne hikmetse, bu olayda çözümü “şiddetle bastırmak”ta gören Celâl Bayar’ı suçlu bulan kesimler, Kürt sorununu şiddet ve yıldırmayla çözmeyi aklına koyan TSK’yı eleştirmeyi akıl edemediler. Hâlâ da edemiyorlar.

Celâl Bayar ve genel olarak Demokrat Parti’nin, başkaldıran bu öğrencileri Halk Partisi’nin kışkırttığına inanıyorlardı Büyük ölçüde haklıydılar. Halk Partisi’nden “birileri” ile TSK’dan “birileri”, 27 Mayıs darbesiyle sonuçlanacak yolu açmak üzere uğraşıyordu.

“Gençler”, 2002-13 arasında olduğu gibi o gün de bu oyunun “figüranı” olacaklardı. Kendilerini “esas oğlan” olarak görürken, ipin ucu başkasının elinde olacaktı.

Ama bu, zamanın Cumhurbaşkanı’nın “tenkil, tenkil” demesini haklı gösterir mi? “Provokasyon” hepimizin diline pelesenk. Herkes kendi hoşuna gitmeyen şeye “provokasyon” dediği için, “terör” kavramında da olduğu gibi, neyin provokasyon olduğu konusunda anlaşamıyoruz. Diyelim ki o zaman da provokasyon hazırlayan vardı... Binlerce üniversite öğrencisi birçok şeyi göze alıp sokağa dökülüyorsa, “tenkil” demeden önce, “Nedir sizin şikâyetiniz” diye sormanın bir yolunu bulmak gerekir. Aklı başında bir iktidar, öncelikle, şiddete yönelen durumları yumuşatmanın yollarını arar. Demokrasi, sorunları çözmenin yöntemi demektir. İktidarların “başının belâsı” değil, iş yapmalarını kolaylaştıracak yöntem, ondan da öte, “atmosfer”dir.

Bir de, şu çok önemli nokta: bir toplumda böyle bir yüksek gerilim ortamı oluşuyorsa, iktidarı elde tutanların, “Bu işte bizim bir payımız var mı? Varsa nedir?”diye düşünmesi gerekir.

Celâl Bayar düşünmekten yana değildi. Bugünün Kürt sorunu bununla kıyaslanamayacak kadar girift, karmaşık bir sorun. Uzun bir tarihi var, acı olaylarla, kan ve ateşle dolu.

Eruh’ta PKK gerillaları gelip ateş açtığında, elinde yetki tutanların bu “uzun tarih”i düşünmeleri gerekirdi. “Zabıta vakası”, “anarşi”, “vatana ihanet” gibi bildik lakırdılara tutunacak yerde, “Niçin böyle yaptılar?”ı daha ciddi düşünmeleri, düşünürken de sosyoloji, toplumsal psikoloji gibi disiplinlerin birikimine, kazanımına yer vermeleri gerekirdi. Yapmadılar, çünkü o “uzun tarih” biçimlendirenlere (son analizde, gene “kendileri”) eleştirel bakmalarına imkân yoktu. Kaldı ki, o “uzun tarih”in son evrelerini biçimlendiren bizzat kendileriydi. “Kürt yoktur” zırvalığını icat eden, Diyarbakır hapishanesi cehennemini yaratan, Kürt köylerinde her türlü onur kırıcı eziyeti (pislik yedirmekten insanları çıplak dolaştırmaya vb.) uygulayan, kendileriydi.

Ve bir şeyi yapan onlarsa, o şey her türlü eleştirinin üstünde olmalıydı.

Öyle de oldu. Yıllardır, üzerimizden atamadığımız onun için de uçamadığımız ağırlık oydu.

Ama sorun yalnızca ağırlığın altından sıyrılıp çıkmaktan ibarete değil. Ağırlığın oradayken toplumun her yerinde yaptığı tahribatı, çarpılmayı onarmak gerekiyor “benim de çarpılan yerlerim var mı” diye sormayı unutmadan.