İş, yeni sınırları belirlemeye gelince, bu Almanlar, “Tamam da, Budapeşte’yi vermeyiz” demediler. “Oranın kilisesinin açılışını bizim Fransız yapmıştı, o kadar hakkımız var,” demediler. Çünkü biliyorlardı ki orası Macar’dır; kendileri de Macarlar’a dalkavukluk yapmaktan, yani birarada yaşamayı sürdürmeye ikna etmeye çabalamaktan bıkmışlardı. Prag için de, Zagrep için de, hepsi için de aynı tutumu gösterdiler. “Al toprağını da git, sen sağ ben selâmet” dediler.

Bu tema üzerine ilk yazımda söylediğim gibi, eskiden Avusturya Almanları’nın bu davranışını çok medenî bulurdum. Gene buluyorum. Ama dünyanın hiçbir yerinde bir toplum tornadan çıkmıyor. Her yerde türlü türlü insan var. İmparatorluk kaybını içine sindiremeyenler de olacak elbette; çünkü, dile kolay, güç, nüfuz kaybı, şan şöhret kaybı demek bu. Sindiremeyenler, birtakım başka sendromlar geliştirebiliyorlar; “Hitler’le birleşip dünyayı fethedelim” diyenler de çıkıyor; “Bu iş bitti, artık ense kökümde ‘yabancı’ hissetmek istemiyorum” diyenler de.

Bize gelince, bizde bir toprak tutkusu var. Çünkü son analizde güç, nüfuz, şan, şöhret gelip toprakların genişliğine bağlanıyor. Toprağı üstünde yaşayanla birlikte ele alma alışkanlığı pek gelişmemiş; bunda, Osmanlı’nın insanları bölerek yerleştirmeye dayanan (benim “benekli beşeri harita” dediğim) iskân politikasının da payı olabilir. Gidin bakın Adapazarı’na; kendi dediklerine göre 18 ayrı etnik topluluk var; hiçbiri de öyle büyük bir çoğunluk oluşturmuyor. Bu, farklı bir fiziksel yapı ve Ortadoğu genellikle böyledir.

Çirkin bir deyim vardır Türkçede; hobilerimizden biri olan “Arap aşağılama” sporunun icatlarından: “Ne Şam’ın şekeri, ne Arab’ın yüzü.”

Bu lafı edebilmek için “şeker”den vazgeçebilecek kıvama gelmiş arkadaş. Ama “Şam’ın toprağı” desek, ondan o kadar kolay vazgeçemezdi.

“Arab’ın yüzü”nü görmeye o kadar katlanamaz hâle geldiyse onu sürer veya başka bir yöntemle “giderir” (bu yöntemin ne olabileceğini örneğin Cemal Paşa’ya sorabiliriz), ama Şam’ın toprağını elden çıkarmazdı gücü yetseydi.

Burada bir olmamışlık teşhis ediyorum ben. Doğa güzel, dünya güzel, her türlü yer şekli de güzel. Kendi başına güzel. Böyle olmasına rağmen, her arazi, her toprak, üstünde yaşayanlarla birlikte daha güzel (ve aynı zamanda daha “tamam”, daha sahici bir “bütün”). Kaldı ki, “güzellik” denen şeyle bütün o “erk”, “iktidar” söylemleri zaten birarada gitmeyen kavramlar. Onun için burada yalnız bir “olgunlaşma” eksikliği değil, bir “patoloji” de olduğunu hissediyorum. Büyük bir ihtimalle hayatı boyunca hiç görmeyeceği bir yerle ilgili, “orası benimdir” diye övünmek, bir “patoloji”den başka ne olabilir?

Thatcher’in Falkland tutkusu da böyle bir şeydi. Onun gözünde o adalar “ada”, bir “toprak parçası”, bir “yeryüzü şekli” değil, Büyük Britanya’nın “Büyük” sıfatının bir “cüz”üydü ve yalnız onun için değerliydi. Dolayısıyla da tutkunun böylesine “hastalıklı” demek gayet doğru.

Son yazının sonlarında bu “kayıp” duygusunun seçkinler ve halk arasında yaşanma biçiminin farklılığına dikkat çekmiştim. O temadan devam edeceğim.