Libya ile ilgili son yazımdan sonra, Agos‘ta yazdığımız günlerden beri muhabbetimiz olan Taner Akçam’dan bir mail aldım. Akçam tüm bu tartışmalarda Taraf‘ın çok doğru bir yerde durduğunu söylerken, bana Uluslararası Hukuk’un geldiği nokta ile Libya müdahalesinin ilişkisini hatırlatıyordu.

Türkiye’de Libya tartışmalarında özgürlükçü sosyalist çevrelerin bile “Kan içici emperyalizm” nutuklarına geri döndükleri bu tartışmalar, herkesin akıl ve duygu haznesinde mutlaka bulunduğunu düşündüğüm parçalanamaz çekirdeğe ulaştığımızı anlatıyordu. Bu çevrelerin zamanı donduran kapitalizm-emperyalizm-şeytan Batı analizlerine kendini hapsetmesi, değişim denizlerine açılırken, dönecek tekin bir liman ihtiyacından olsa gerek. Değişim tüm zeminleri kırarken, başladığımız yere dönüp, demir aldığımız limanın yerinde yeller estiğini görmek gerekiyor bazen. Libya tartışması da, Amerikan-Hıristiyan önyargısında hem solcuları, hem de bazı mütedeyyin kesimleri aynı çekirdekte buluşturdu.

Geçen yazımda eksik kalan Libya müdahalesinin uluslararası hukuk boyutuna dönersek...

Bu kavramın ilk şekillendiği yıllarda, hegemon devletler savaş suçlarına sınırlama getirmişler, ama kendi kolonilerinde işlenen suçları kapsam dışında bırakmışlardı. Hegemon güçlerin kolonilerde işlediği ve işleyeceği suçların, geliştirilen “Savaş suçu” kavramının dışında kalması çelişkisi gittikçe taşınamaz oldu. Gelişim bu taşınamaz çelişkinin baskısıyla devam etti. Bugün kendisi de hukukçu olan Barack Obama, ülkesini bu alan içine çekmeye çalışıyor. AB sürecinde de aynı eğilimi görebilirsiniz.

Libya gibi örneklerde ABD, AB veya BM’ye “Sen karışma” diyenler, bu insanlık suçları karşısında ne yapılması gerektiğini tarif etmekle de yükümlü. Kimsenin “Bırakalım ne olursa olsun” demeyeceğini umduğumuza göre, “müdahalenin hangi şartlarda ve kimler tarafından” yapılması gerektiğini söylemek de şart.

Ama hepimiz ziyadesiyle günahlı olduğumuz ve Tanrı da şimdilik bu işlere karışmadığı için herkesi tatmin edecek bir cevap yok. Bunu yine, bu dünyanın günahkâr devletleri yapacak ve hiçbirimiz günahsız değiliz.

Sarkozy’nin işgüzarlığı ile lekelense de, koalisyon güçlerinin Libya müdahalesi BM için el kitabı olabilecek örnek bir uygulamadır. Hukuki zemini de yukarıda kısaca anlattığım gelişimin sonucudur. Üstelik ciddi bir doktrine dayanır. Şöyle ki...

Birleşmiş Milletler’in 2005 yılında kabul ettiği doktrin, R2P (Responsibility to Protect) adını taşır.

Yani “Koruma Sorumluluğu...”

R2P doktrini iki ana prensibe dayanır. 1) Devletlerin bağımsızlığı, sadece sahip olunan hakları değil, sorumluluğu da ima eder. 2) Sivillerin, soykırım, etnik temizlik, insanlığa karşı suçların sınırına giren ciddi tehditlerle yüz yüze olduğu durumlarda, eğer söz konusu devlet bunları önlemekte isteksiz ve-veya yetersiz ise, devletlerin içişlerine karışmama ilkesi, yerini, Birleşmiş Milletler’in kolektif onayı ile koruma sorumluluğu ilkesine terk eder.

R2P doktrini, Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi ve uluslararası insan hakları yasaları ile uyumlu geliştirilmiştir ve tıpkı Cem Boyner’in alkış tuttuğumuz sözlerinde olduğu gibi, insanın yaşamını, özgürlüğünü ve haysiyetini, totaliter, sorumsuz, kırılgan ve kaos içinde olan devletlerin ikincil haklarından üstün tutar.

R2P doktrini BM’ye üç kesin sorumluluk yükler. 1) Önleme. 2) Tepki verme. 3) Telafi etme...

Eğer söz konusu ülkenin gücü kendi içindeki kaosu dindirmeye yetmiyorsa BM, kaynaklarını bu ülkeye yardım için kullanır. Ama ülke yönetimi bunu bilinçli yapıyorsa, çeşitli şekillerde uyarılır ve diplomatik yollarla sorun aşılmaya çalışılır. Ancak bu girişimler yetersiz kalırsa R2P doktrini gereği BM bu ülkeye MÜDAHALE EDER. Müdahale sonrası ise ülkenin gördüğü zararın halli için de BM sorumludur.

R2P doktrini kendiliğinden ortaya çıkmadı. Bir olgunlaşmanın ürünü... 2001 yılında BM’de ilk kez komisyona sunulduğunda, gerekçe olarak BM’nin 1990’larda Balkanlarda ve Ruanda’da yaşanan soykırımlar karşısındaki başarısızlığı gösteriliyordu. BM kurulduğu ilk günlerden itibaren, büyük devletlerin domine edip etkisiz kıldığı bir kurum olmuştu. 1990’larda da ciddi bir yol ayrımına gelmişti. Dağıtılması bile gündemdeydi.

BM, acı tecrübelerden de ders alarak, bundan sonra oluşacak benzer durumlarda ani ve sorumlu tepkinin yasal ve pratik zeminini hazırlamalıydı. 2001’den, R2P’nin kabul edildiği 2005 yılına kadar üye ülkeler ve sivil toplum kuruluşları tarafından bu doktrin müzakere edildi ve yukarıda özetlediğim prensiplerde konsensus sağlandı.

Türkiye de bu devletlerin arasındaydı tabii...

Müdahaleyi artık NATO devralıyor. Merkez üssü de İzmir oluyor. Türkiye doğru pozisyona yerleşiyor. Verilen ilk tepkilerin şiddetli dozuna Sarkozy’nin manipülasyonu, Haçlı Seferleri sözleri ve Libya’nın bir Müslüman ülke olması neden oldu. Bu solcuların küflenmiş kapitalizm ezberleri ile denk düşünce gösterişli bir söylem oluştu.

Önümüzde sancılı günler var. Suriye, Yemen, Bahreyn ve diğer Ortadoğu ülkelerinde bağımsızlık hareketleri arttıkça, Türkiye güçlü bir oyuncu olarak sıkça yol ayırımlarında bulacak kendini.

Libya tartışmasının bu noktada bize ciddi katkı yaptığını ümit ediyorum.

markaresayan@hotmail.com