Stefan Zweig’ın Amok Koşucusu diye bir hikâyesi vardır. Malezyalılara özgü bir hastalık olarak anlatır hikâyenin doktor kahramanı bu durumu. Kişi sakin bir şekilde otururken, birden ayaklanıyor, bir başka kişi oluyor adeta. Hançerini çıkararak koşmaya başlıyor. Önüne gelen her şeyi kesip biçerken koşmaya devam ediyor. Yörede bu hastalık iyi bilindiğinden, geçtiği sokaklar ve köylerde büyük bir panik yaşanıyor. Herkes kaçışıyor, çünkü Amok Koşucusu’nun durdurulamayacağı düşünülüyor. Ancak, o, normal bir insanın asla gidemeyeceği bir uzaklıkta, ağzından köpükler saçarak yere çöküp bayılıyor veya ölüyor.

Doktorun kendisi de bu duruma benzer bir şeyi yaşıyor hikâyede. Ancak onun verdiği zarar bir yerli çocuğu tokatlamaktan ve etrafa rezil olmaktan öteye geçmiyor. Ama Zweig, bence daha çok onu ve eşini sona götüren hikâyenin kahramanını, yani Batı’yı anlatıyor. İkinci Dünya Savaşı ve insanlığa yeryüzünde cenneti vaat eden Batı uygarlığının tüm dünyayı bir kan gölüne yuvarlaması... Zweig, dünyanın öteki tarafına kaçtıysa da, aslında kendisinin de o uygarlığın bir parçası olduğunu bilerek bu yükü kaldıramadı. Tüm hikâyelerinde, aslında kendi sonunu anlattığını hissedersiniz.

Doğu’da her şey görünürde çok daha vahşi yaşanırken, verdiği zarar veya neden olduğu olumsuz sonuç Batı’nın estetik ve gizli kahrediciliğinden çok daha asgaridir. Bu konuda kıyaslama yapmanın çok doğru olmadığını biliyorum. Küreselleşmenin Büyük İskender’den ve Roma İmparatorluğu’nun kanlı döneminden sonraki en büyük taşıyıcısı olan Doğu’lu Moğollar’ın yaptığı katliamlar, derken Batı’lı Haçlı Seferleri, Osmanlı “fetihleri” ve sonra yine Batı’nın yükselişe geçmesi ile soykırımlar çağının açılması...

Önümüzde ise bir Çin ve Rusya dönemi tüm uğursuz işaretleri ile dikiliyor.

Rol aynı ama, oynayanlar çağlara göre sürekli değişiyor.

Uygarlığın da, bizlerin kişisel hayatlarının da bir Amok Koşucusu hâlleri var. Ancak Zweig’ı ölüme götüren kötümser tesbit doğru mu? Bizler sadece bundan mı ibaretiz? Önümüze gelene hançer sallayarak gidebildiğimiz yere kadar gidip, diz üstü çökmek... Hayatta kalmanın bunun dışında yolları olmadığı, yaşamak için başkalarının ölmesi gerektiği, iyiliğin maraz doğuracağı, Öteki’nin her zaman tehlikeli olduğu.. bu vahşete dayanamayanların ise kendini yok etmeyi, oyundan çıkmayı seçmesi.

Ang Lee, Pi’nin Yaşamı’nda adeta bu ikili karşıtlığa isyan ediyordu, yazmıştım. Okyanusun ortasında, küçücük bir teknede bir Bengal kaplanı ile bir çocuğu yüzlerce gün yaşatan ve sonunda onları kurtaran bir hikâyenin mümkün olduğu gerçeği...

Haneke ise bir hastalık karşısında dağılan Batı kibrini anlattı Amour’da. Zweig ve karısının intihar hikâyesinden ne farkı vardı ki? Amok Koşucusu gibi tükendikleri yere kadar koşmamışlar mıydı? Seçenekleri sadece Ben’e ve onun kurduğu hayata indirip, o kibirli “Ben” de tükendiğinde, sözüm ona o son şövalyeliği yapmak ve aslında kaçmak.

En büyük şövalyelik hayata sahip çıkmaktır kanımca, yaşamak. Yaşamaktan başka bir amacımız yok bizim. Hayat bir koşu, doğru. Koşarken yere düşenleri kaldırarak, yardımlaşarak, ekmeğini paylaşarak, düştüğünde ise yardım alma alçakgönüllülüğünü göstererek de koşulabilir, Amok Koşucusu da olunabilir... Mehmet Ali Birand gibi, son ânına kadar onun durumundaki olanlara nasıl bir güç verdiğini bir düşünün ölüme meydan da okunabilir, DHKP-C bombacısı gibi, ölürken masum insanları öldürmek de istenebilir.

Leibniz’in dediği gibi, bu dünya mümkün dünyaların en iyisidir. Kötülük ise, iyiliğin eksik olduğu yerde... Hayatın kutsal amacı ölmek veya öldürmek değil, yaşamak ve yaşatmak.

Peki biz, mümkün bizlerin hangisiyiz?

Tarihsel bir yanılgı tersini söylese de, yaşayarak ve yaşatarak da çok sert bir hak mücadelesi verilebilir. Hatta, kalıcı ve en etkili mücadele yöntemi budur. Öldürmeyi reddeden bir insanın karşısında hiçbir zorba uzun süre dayanamamış, çaresiz kalmıştır. Kötüye, kötünü el sürdüğü her şeyden uzak durarak direnmek.

Unuttuğumuz bir şey var, ve bu, kötünün hep iyiye galebe çaldığı yanılgısına düşürüyor bizi.

Yaşıyoruz.

mesayan@markaresayan.com