CHP’li Haluk Koç, “VIP torpil listesi,” adıyla artık literatürümüze giren bir uygulamayla, iktidar partisi mensubu kimi bakanlar, parti ileri gelenleri ile sınavsız devlet memurluğuna atanan yakınlarının yeni bir listesini açıkladı.

Koç’un kamuoyu ile paylaştığı son liste “3’üncü VIP torpil listesi,” olma özelliğini taşıyor. Bu CHP’li vekilin, önceki gün kamuoyu ile paylaştığı ve devlet bürokrasisinin artık iyice arpalık haline gelip yönetilemez hale gelmesi anlamını taşıyan torpilli atama listesi böylece artık iyice kabarıyor. Bir ülke bürokrasisinin, yapacağı işle ilgili vasfı olmayan, liyakate dayanmayan biçimde eş, dost, akrabalarla doldurulmasının ne anlama geldiğini bu anti demokratik uygulamaları yapanlar da gayet iyi biliyor. Ama bizlerin,  “Bu ülke sizin özel mülkiyetinizde mi?. Hangi hakla binlerce yetenekli, vasıflı genç umutsuzluk ve çaresizlik içinde bırakılırken siz, kimi vasıfsız yakınlarınızı devlete yerleştiriyorsunuz?,” şeklinde hesap sorması gerekiyor.

Devlet bürokrasisini arpalık haline getiren  “nepotizm,” yani akraba ve yakın arkadaşları kayırma sisteminin adı “klientalizm, siyasî patronaj” ya da anlaşılabilir bir Türkçeyle, “himayeciliktir”. Yani üst düzey yönetici ve politikacıya bağlılığın karar süreçlerini belirlediği toplumsal ilişkiler ağıdır.  Bu terim, siyaset biliminde politikacıların uzun vadeli politikalar uygulamak yerine, kendisine oy verenleri müşteri gibi görüp müşteri-temelli ilişkiler kurması, (satın) aldığı oy karşılığında kişiye ya da zümrenin yararına bir politika ya da hizmette bulunması anlamına gelir (Ekşi sözlük).

Daha çok üçüncü dünya ülkelerinde görülen klientalizm, Türkiye’de de yaşadığımız örneklerden görüleceği üzere yaygınlaşarak uygulanmaktadır.

Askeriyeye bağlı gerek OYAK iştirakli pek çok ticarî şirket ile 18 askerî firmaya yapılmakta olan atamalarda da  kayırmacı bir politikanın izlenegeldiğini hatırlatmazsak, devlet yönetimine hakim olan anti demokratik politikalara karşıtlığımıza ihanet etmiş oluruz.

Türkiye’de zaten var olan liyakate dayalı olmayan istihdam politikalarının bu iktidar döneminde artık sınır tanımadıgını tespit etmemiz gerekiyor. Keza medya sektöründe de, Türkiye tarihinde görülmemiş boyutlarda koşulsuz biat etme karşılığında istihdam politikaları iktidarın basına yönelik şiddetli baskılarına karşı her türlü mücadeleyi zorlaştırıyor.  

Klientalizm demokrasi karşıtı bir politik düşünce tarzıdır. Siz bakmayın bu düşünce sistemini kamufle ederek çok ağır bir suç olan, eşittir yoksulluk anlamına gelen  yolsuzluklar hiç olmamış gibi her taşın altından “paralel yapı,” diye bir hayalet üretilmiş olmasına.

Klientalismin olumsuz etkileri,  ilk başta olmasa da şartlar oluştuğunda kendisini gösterir.  Örneğin, haksız yere bir çalışanın işten atılması örgütsel hafızanın kaybına yol açar ve görevden alınan kişilerin yerine atanan torpilli ve vasıfsızlar, hükümetin yönetme kapasitesini önemli ölçüde sekteye uğratır. Personele dair kararlarda iltimas yani adam kayırmacılık dalkavukluğu cesaretlendirirken kariyerlerini etkileyeceği korkusuyla düşündüğünü açıklayamayan ya da uzmanlığını kullanamayanların cesaretini kırar.

Kayırmacılık, kendilerine sadık insanlarla çevreleneceklerinden siyasi liderler ya da yöneticilerin, iktidarlarını korumalarının en iyi yollarından biridir. Ama toplumun geneli üzerindeki etkileri yıkıcıdır, siyasî, ekonomik istikrarsızlığı körükler, sosyal barışı bozar.

Dolayısıyla toplumun nepotism, klientalizme karşı çok duyarlı olması ve tepki vermesi gerekir. l.kemal@zaman.com.tr