AB’yi bırakıp Rusya, Çin, Kazakistan gibi ülkelerin üye olduğu, İran, Hindistan ve Pakistan gibi ülkelerin üye olmak istedikleri Şanghay İşbirliği Örgütü’ne biz de girelim mi?

Başbakan’ın son önerisi bu. Geçen yaz Rusya Devlet Başkanı Putin’e şaka yollu söylendiği açıklanan bu fikir şimdi ciddi görünüyor. Tamam diyorsanız, önce Avrasyacılardan özür dilememiz gerekiyor! Benzer bir öneri on yıl önce dönemin MGK Genel Sekreteri Orgeneral Tuncer Kılınç’tan gelmişti. Orgeneral Kılınç AB’ye alternatif olarak Rusya ve İran’la birlik olmayı önermişti. Ulusalcıların Avrasyacı projelerini bu vesileyle öğrenmiştik. Ne oldu, ne değişti de ‘AB ile Katolik nikâhı’ istediğini söyleyen Başbakan Erdoğan AB’yi bırakıp ‘Avrasya Birliği’ne katılmayı gündemine aldı?

    2000’li yılların başlarında Avrasyacılar genelde askerler ve askerî vesayet yanlısı Batı karşıtı ulusalcılardı. Bunlar ülke değişmesin istiyorlardı. Ankara’dan yönetilen bir Türkiye’de patron kendileriydi, Brüksel işlerine karışsın, iktidarlarını paylaşsın istemiyorlardı. AB üyeliği değişim demekti; insan hakları teminat altına alınacak, hukukun üstünlüğü tesis edilecek, asker kışlasına tıkılacaktı. Süreci durdurmak için türlü tertipler yaptılar, Kıbrıs meselesini ve Denktaş’ı kullandılar, laiklik ve rejim korkusunu tahrik ettiler, sivil topluma ve siyasi partilere nüfuz ettiler. Diğer tarafta ise 28 Şubat süreci sonrası ‘varoluş’ kaygısına düşen İslamcı hareketler için AB bir korunak olarak görüldü. Batı karşıtlığı üzerine kurulan kimliklerine rağmen AB sürecini desteklemeye başladılar. Geleneksel Batı yanlısı Kemalistler AB karşıtı bir pozisyona savrulurken Batı karşıtı İslamcılar AB yanlısı oldular. Ezberler bozuldu, yeni ittifaklar kuruldu. Kemalistler ve ulusalcılar bir yanda, İslamcılar ile reform yanlısı liberaller ve demokratlar diğer yanda buluştu. Bu bağlamda AK Parti 2002 yılında siyaset sahnesine AB üzerinden Türkiye’nin değişimini gerçekleştirecek bir taşıyıcı aktör olarak çıktı. Kurucu liderlerin İslamcı kökenleri onları AB konusunda geri çekmedi, aksine ileri itti.

    Süreç, AK Parti’nin iktidara yerleşmesinde kilit bir rol oynadı. Askerî ve yargısal vesayete karşı atılan adımlar AB üyelik gerekleri olarak meşrulaştırıldı. AB hedefi AK Parti’nin ‘Milli Görüş’ tabanı dışına açılmasına imkân verdi, ‘normalleşmesi’ne, meşrulaşmasına ve merkez bir parti imajı yaratmasına katkıda bulundu. Kısacası AB üyelik süreci AK Parti’yi hem dokunulmaz kıldı, hem meşruiyet ve söylemsel üstünlükle donattı, hem de ekonomik performansına ve dış politika başarısına zemin hazırladı. Bugün AK Parti ‘oldu’. AB’ye ihtiyacı yok; ne vesayet kurumlarına karşı dengeleyici ve meşrulaştırıcı bir hedef olarak, ne de ekonomik kalkınmayı ve dış politika etkinliğini pekiştirici bir odak olarak. Artık AB üyeliği konusunda ikna edilmesi gereken Avrupa değil Türkiye hükümetidir. Şartsız bir AB üyeliği önerilse bile hükümetin bunu kabul edeceğinden kuşkuluyum. Yazılanlara söylenenlere baktığımızda, AK Parti cephesinde ciddi bir ‘Batı meselesi’ oluşmuş durumda. ‘Bizim medeniyetimiz’ diline yaslanan AK Parti, Batı’yı giderek ‘öteki’ medeniyet olarak algılıyor. AB’ye girişi ‘medeniyet değiştirmek’ olarak gören algı yeniden güçlendikçe Şanghay Beşlisi gibi Avrasyacı projelerin cazibesi de artıyor tabii. Ulusalcılar AB’ye karşı Avrasyacılık yapıyorlardı çünkü ‘rejim’in değişmesini istemiyorlardı. Şimdi AK Parti Şanghay Beşlisi gibi Avrasyacı birliklere sıcak bakıyor çünkü AB üyeliğinin aksine bu örgütlerde ‘kendi değerleri’ni muhafaza edeceğini, ‘medeniyet iddiası’nı sürdürebileceğini, bağımsız-egemen bir ulus devlet formuyla Türkiye’yi Ankara’dan kendisinin yöneteceğini düşünüyor. AB hedefi demokrasi odaklıydı. Oysa hedefiniz ekonomik ve bölgesel siyasal güçse Cengiz Çandar’ın, ‘Şanghay’a giderken demokrasiden olur muyuz?’ sorusunun bir anlamı yok. i.dagi@zaman.com.tr