20. yüzyıl, milliyetçiliğin ve Marksizm’in yarattığı trajedilere sahne oldu. Bu ideolojiler ürettikleri pratiklerle bize hiçbir şey anlatmadılarsa, insanlık varoluşunun çatışmasız ideal bir formunun olamayacağını kanıtladılar. Sadece; bu çelişkileri uzlaştırma, medeni bir zeminde sürdürebilme kapasitelerinin olmadığını gösterdiler. Elbette daha fazlasına da tanık olduk: İnsanlığın bir değerler kalıbına sokulması iradesinin ağır acılara yol açtığını gördük. Aslında bu ideolojiler; iddia ettiklerinin tam tersine, insanlığın barışçı, uyumcu yüzünü değil, çatışmacı, baskıcı yüzünü temsil ediyorlardı. Farklılık ve çatışma gördükleri her yere çıplak şiddetle saldırıyorlardı. Onların elde tuttukları o muazzam şiddet aygıtı modern devletler, zulüm makinelerine dönüştüler.

 

Bu ideolojiler modernlikle türediler ve modernliğin sorunlarını çözmek yerine kendileri modernliğin sorununa dönüştüler.

 

Hayatın bütününü düzenleme iddiasında olan totalci ideolojilerle, bizatihi hayatın içinden vücut bulan “kimlik” taleplerinin temel ilişkisinin, uyum değil gerilim üzerine kurulu olduğu anlaşıldı.

 

Feminizm de kendi varlığıyla, birçok şeyin yanısıra, bu ideolojilere hayatın verdiği en önemli cevaplardan birisidir. Ne “millet bütünlüğü”nün, ne de “sosyalizm”in çözebildiği bir ayrımcılığa karşı kadın dünyasının başkaldırısıdır.

 

Modern dünya, tanımlanmış cinsiyet rollerinin sorgulanması ihtiyacını doğurdu ve totalci ideolojilerin kendi “bütünleştirici” iddialarıyla bu sorgulama çatışıyordu.

 

Bu soyut önermelerin karşılığıyla biz de ülkemizde somut olarak tanıştık.

 

Her düşünsel akım gibi feminizm de bu coğrafyaya geç geldi. İlk ciddi feminist eleştirilerle 80’li yıllarda karşılaştık. O yıllara kadar kadın kimliği, Kemalizm’e minnettar olma söylemini pek aşmış değildi. Sorunu, politik haklar ve kadını kamusal alanda “görünmez kılan” gelenekten kopuşla sınırlı tanımlayan modernist ideoloji hegemonikti. Kadının miras, evlilik gibi medeni haklarla ilgili güçlendirilmiş statüsü, oy hakkı, Batılı giyim kuşam özgürlüğü, modernler açısından “meseleyi halletmişti”. Bu bakışa göre, kadın sorunu “modern öncesi sosyoloji”nin sorunuydu.

 

Sol ise, kadın kimliğini “sınıf mücadelesi” üzerinden tanımlıyor, kadınlara “eşit işe eşit ücret” ya da “kreş hakkı” gibi “sınıfsal, sosyalizan” taleplerle sesleniyordu.

 

Bu ideolojiler, kadınların içine hapsedildikleri cinsel rolleri ve erkek olmanın ayrıcalıklarını gizliyordu. Feminizm, solculuğun ya da Kemalizm’in doğal devamı olarak değil, tam tersine o ideolojilerin kimlik sorunlarını örten kurgularıyla çatışarak kendisine yol açtı. Feminist eleştirinin ilk sözcülerinin laikler içinden çıkmış olmasını, seküler düşüncenin “kolaylaştırıcı” etkisinden çok, bu kesimin içinde yer aldığı merkezin modernlikle daha erken tanışmasına bağlamak gerekir.

 

80’li yıllar, kendilerini o zaman kadar sosyalizme adamış kadınların, kadın kimliği sorunlarının keşfine doğru bir yolculuğuna sahne oldu. Erkek şiddeti, ailede ortak yaşantının ağır yüklerini ve iş hayatını birarada üstlenme, çocukların bakım ve yetiştirilme sorumluluğu, iş hayatında erkek rekabetiyle baş etme, cinsel olarak aşağılanma nesnesi olma, taciz, çift standartlı ahlak, kadın bedeni üzerinde erkek hâkimiyeti...

 

Bütün bunlar şimdi bu hayatın içinde yaşanıyordu ve bu kültüre karşı mücadele etmek gerekiyordu. Yeni duyarlılıklara ihtiyaç vardı ve ne Kemalist modernist söylemin, ne de insanlığı kurtarmaya soyunmuş sosyalizmin buna dair bir cevabı bulunuyordu.

 

Laikler, kendi modernleşme serüvenleri içinden feminizmi keşfettiler. Farkında olmayabiliriz ama, bugün ayrımcılık üzerine yeni bir göz edindiysek onlara çok şey borçluyuz.

 

Sanıyorum şimdi sıra İslami çevrelerde. Onlar da kendi modernleşme maceralarında yeni bir dünya keşfediyorlar. Bu, dışına itildikleri iktidara yöneldikçe, aydınlanma ve güçle tanıştıkça kaçınılmaz olacaktır. Kadınlar, içinde yer aldıkları muhafazakâr sosyoloji iktidara yerleştikçe, bu iktidarın hiç de eşit dağılmadığını tecrübe edeceklerdir. Onlar, evrensel kalitede bilgiye ulaştıkça, hak ettikleri katlara giden kapıların erkekler tarafından tutulduğunu göreceklerdir. Doğrudan kendi bedenlerini ilgilendiren kararları erkeklerin hangi ehliyetle aldığını sorgulayacaklardır.

 

Hiçbir ideoloji, insanın evrensel duyarlılıklarını, eşitlik ve adalet isteğini bastıracak güçte değildir.

 

Bütün kutsallıklar önünde sonunda insan aklının süzgecine uğrarlar. İnsanlık var oldukça, evet kutsallıklar olacaktır. Ama, insanlık var oldukça “yorum” da olacaktır.

 

Bugün Başbakan ve ekibi kendisini iktidara taşıyan kadınların üzerindeki etkisine çok güveniyor. Muhafazakâr değerlerin güçlü bir köprü oluşturduğuna inanıyor. Kadınlara, onların hayatını çok içeriden ilgilendiren konularda müdahale hakkını kendinde görüyor. Kaç çocuk yapacaklarını, nasıl doğuracaklarını, pervasızca söylüyor.

 

Dipten gelen akıntıları görmüyor ya da önemsemiyor.

 

O da tanışacaktır kadın sesiyle.

 

Ben o kadınları duyuyorum. Onurlu, güçlü kadınlar ince ince söylüyorlar sözlerini.

 

Bu ülkeden bir Konca Kuriş geçti. Unutmuyorum. Saygıyla ve acıyla anıyorum.

 

 

ozaltinli@gmail.com