Ayetullah Humeyni de devrimden sonra fotoğraflarının ortalıkta dolaşmasından duyduğu rahatsızlığı belirtmişti. Ancak takipçileri bir öncüyü kendi yorumlarınca yeniden yaratıyor. Benzeri bir rahatsızlığı Aliya da yaşamış ve bir salona izini olmaksızın asılan resimlerinin indirilmesini istemişti, tevazu gösterisi sanılmasından da kaygı duymakla birlikte.

İslam’da olduğu düşünülen tasvir yasağının felsefesi de herhalde ikonlaştırmanın önünü almak –ki mesela İrvin Cemil Schick böyle bir yasak olmadığını düşünüyor–.

Mecid Mecidi de benzeri bir yasak olmadığı kanısında. Yine de, Muhammed’in (sav) çocukluğunu konu alan filminde, peygamberimizi canlandıran çocuğun yüzünü göstermemeyi tercih etti.

Daha en başında peygamberimizi canlandıracak çocuğun yüzünü göstermemeyi düşünüyorduTanrı’nın Rengi’nin yönetmeni. Ancak medyada sanki öyle yapmayacakmış gibi haberler çıktığında, tehditler almaya başladı. Kendisiyle geçtiğimiz perşembe günü telefonla konuştum. Bu haberlerin nereden çıktığını anlamadığını belirtti. İslam dininde peygamberimizin yüzünü göstermenin yasak olmadığını, ancak bu alandaki hassasiyetlere duyulan saygı nedeniyle, 4 ay kadar sonra çekimleri tamamlanacak olan filmde peygamberimizin suretini göstermeyeceklerini de ekledi sözlerine.

Dinî şahsiyetleri konu alan dizi ve filmlerin çekiminde yüz yüze gelinen ilk zorluk, apaçık temsilin yetmezliği. Hiçbir sima, hiçbir yüz ve ses sevgisi ve saygısı yüreklerde kökleşmiş, adı selamla bütünleşen kişinin varlığının özünü teşkil eden ifadeleri taşımaya güç yetiremez. Ortaya çıkması muhtemel bir tür kanıksamada anlamın görüntü tarafından sönümlendirilmesi riski, değerli bir eser gerçekleştirme peşinde olan yönetmeni kaygılandıracaktır büyük ihtimalle.

Tasvirin bilgilendirmede büyük önem taşımaya başladığı günümüz dünyasında tarihî filmler çeken Müslüman yönetmen, doğrudan gösterimin etkisinin ötesine geçecek anlatım yolları aramak zorunda hissediyor kendini.

Herhangi bir görüntünün ya da temsilin amaçlanan etkisinin sağlanmasının başlıca yolu elbet doğrudan gösterim, sunum değil. Mecidi de, filminin senaryosu yazılırken kelamın en uygun bir şekilde tasvire dönüştürülmesi yönünde aşırı bir çaba gösterildiğini, neticede tasviri öne çıkartan film dilinin seyirci tarafından benimseneceğine güven duyduğunu dile getiriyor.

Niye Van Gogh, İsa’yı sanatçıların en yücesi olarak görüyordu? Mermeri, kili, tabloları hakir bilip de eserlerini yaşayan insanların bedenlerinde (hayatlarında gerçekleşecek mükelleşme hedefi hatırına) icra etmeyi yeğlediği için. “Yaptığım resmin insanları ruhen avutmasını isterim Paul” diyecekti Gauguin’e “Sarı Ev”de, Van Gogh. Ve, “Klasik resimde ‘hale’ sonsuzluğu simgelerdi. İşte bu ‘hale’ şimdi resimlerimde titreşimlerle ışınımın yerine koymak istediğim şey”. (Mario, Vargas, Llosa, Cennet Başka Yerde, sf. 299; Can Yayınları.)

Bir şeyin yerine konulması mümkün en anlamlı öteki şeyin tespiti, Godard kadar Mecidi’nin de kaygısı. Peygamberimizi canlandıran çocuk oyuncunun yüzünü göstermekten kaçınması bir saygı meselesi olduğu kadar filminin bir suretle daralması endişesinden de ileri geliyor olmalı.

Yüz hatları bilinmeyen dinsel sima, geniş çağrışımlarla seven ve anlamaya çalışan yüreğe zengin ilhamlar sunmaya devam ediyor. O, hatlarının hayal gücünüzü serbest bırakan bilinmezliğiyle sizin algınızda büyümeye ve yaşlanmaya devam etmeli. Henüz hayatta olan kişinin bir tasvire indirgenen varlığında ise taşlaşmaya başlar aynı hatlar ve hele kutsal değerlerle anılıyorsa adı, bir tür mistifikasyona dâhil olmak üzere kasılmaya zorlanırken insani varlığından kopmaya zorlanır.

Gülme, şaka yapma, yürürken sağa sola takılma, hatadan münezzehmişsin gibi sürdürülen bir kurguyu onayla… Sözünü ettiğim mistifikasyona tâbi olan kişilik olabildiğince dünyevi niyetlere odaklanmışken aynı zamanda ruhani bir yücelik görüntüsü edinmeyi de başarmalı.

Mursi’nin fotoğraflarına dönük olarak koyduğu yasak aslında kendi insan varlığını korumaya dönük çok müdrik bir tedbir.

****

Perde Arası dergisi haziran sayısında sinema filminde doğrudan gösterimin sorunlarını konu aldı. Ayşe Şahinboy Doğan, “Göstermek ya da göstermemek meselesi” başlığı altındaki yazısını Godard’dan sinemanın görünmeyeni gösterme gücüne dair alıntılarla başlatmış. Bu bağlamda görüşüne başvurduğu Yusuf Kaplan, sinemanın insanı görülmeyen gerçekle, hakikatle buluşturma yeteneğini irdeliyor. Sinema filminin başlıca ödevinin seçilen kahraman ya da konularla daha başka türlü irtibata geçebilmemize kapı aralayabilecek şekilde, o âna kadar görülemeyen yönlerine dikkat çekmek olduğunun altını çiziyor Kaplan.
aktascihan@gmail.com
twitter.com/chn_aktas