Yeni sene münasebetiyle zaman tüneline girip onar onar bugüne dönelim; o devirlerden beri sırtımızda taşıdığımız yükleri, bir türlü kurtulamadığımız sorunları, çözemediğimiz çatışmaları bir yâd edip hafıza tazeleyelim.

» 1913

İkinci Balkan Harbi ile takriben bugünkü sınırların çizilmesi ve 19. yüzyılın son çeyreğinden sonra yoğunlaşan Balkan Müslümanlarının Anadolu’ya ilticasının iyice artması. 1913, Balkanlardaki dinî temizliğe, kuvvacı misilleme ruhuyla Anadolu’da devlet eliyle başlatılacak ve tarifsiz acılara sebep olacak mukabil dinî temizliğin bir bakıma milâdı.

» 1923

Bugünkü talebenin hatırı sayılır bir kısmının bilemediği kuruluş senesi! Yuvarlak rakam 90. sene-i devriye münasebetiyle illâki şenlikler tertip edilecektir. Bakalım siyasî irade, kemalist mirası lâyıkıyla sorgulayabilecek mi?

» 1933

Rejimin yeterince Batıcı ve devrimci bulmadığı 70 senelik Darülfünun’un tasfiyesi, Üniversite Reformu adı altında İstanbul Üniversitesi’nin kurulması, 155 hocanın 96’sının atılması, Nazi mezaliminden kaçan Avrupalı Yahudi hocaların tayini, tedrisatın büyük ölçüde değişmesi. Hür düşünceden ziyade siyasî iradenin hizmetinde olan üniversite anlayışının temellerinin atılması.

» 1943

Devrin yarı resmî ağzı Cumhuriyet gazetesinde kasım 1942’de getirilen Varlık Vergisi’ni “ödemeyen” 31 kişinin Erzurum Aşkale’ye gönderileceği yazıyor. 27 ocak ile 3 temmuz arasında, tümü gayrımüslimlerden oluşan 1229 kişi zorla çalıştırılmak üzere Erzurum Aşkale’deki toplama kampına yollandı. Kepazeliğin 70. sene-i devriyesinde gayrımüslim vatandaş hâlâ tam vatandaş değil.

» 1953

1453’ten beri ilk kez İstanbul’un fethinin kutlanması. Fetih kutlamaları 1938’de fethin beş yüzüncü yılına hazırlık maksadıyla dile getirilmiş. 1939’dan itibaren Cumhurbaşkanı İnönü ve Refik Saydamhükümetleri hazırlıkların destekçisi ve takipçisi olmuşlar. İstanbul Fetih Cemiyeti’nin kuruluşu ve tüm çalışmaları devletin tasarrufunda yürümüş. Diğer bir deyişle işler, sık sık işittiğimiz “1953’teMenderes hükümetinin antilaik kesime hediyesi” olarak cereyan etmemiş. Önümüzdeki 29 mayıs günü 560’ıncı sene-i devriyenin, had safhada seyreden özgüvenin şaşaalı tezahürü olarak yaşanacağına bahse girerim.

» 1963

Türkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluğu arasında ortaklık anlaşması 12 eylülde imzalandı. AB ilişkimiz neredeyse AB’nin tarihiyle eşit. Yarım asır sonra ilişki tuhaf bir evreye girmiş durumda. Bu yıl birtakım olumlu gelişmelere gebe ama tarafların karşılıklı kibri daha fazlasını şimdilik engelliyor. Yine de ilişkinin sonu belli: 2023’te tam üyelik.

1963 “şanlı darbe tarihimizin” önemli yıllarından. 27 Mayıs darbesi sonrasında, Talat Aydemirdarbesine kadar giden “vatankurtaran” genç subayların iyice kıpraştığı yıl. Keza, AK Parti reformlarıyla tarih olmuş MGK’nın kuruluş yılı. Darısı daha emekleme aşamasındaki demilitarizasyonun başına.

Bu yıl şubatta Nikos Anastasiadis’in başkanlığa gelmesiyle canlanma ihtimali yüksek olan Kıbrıs meselesinde 1963, karşılıklı katliamların ayyuka çıktığı yıl.

» 1973

İlk Boğaz köprüsü! “Üçüncü köprü cinayet olur” diyen Başbakan’ın araba sahiplerine hizmet ruhuna binaen yakında dördüncüyü konuşmaya hazır olalım.

Devletin, hâlâ neresinden tutacağını bilemediği Ermeni soykırımını 1973’teki ilk diplomat cinayetiyle “keşfetmesi”.

» 1983

Sivillere iktidar devri öncesinde darbecilerin hummalı faaliyetleri; bunları kısmen boşa çıkaracak olan ve bugünkü sivilleşmeyi hazırlayan Turgut Özal ve ANAP’ın işbaşına gelmesi. Hâlâ carî olan Yabancı Dil Eğitimi ve Öğretimi, Siyasi Partiler ve yüzde onluk barajı getiren Seçim Kanunlarının kabulü. ANAP’ın seçim zaferinden sonra, devir teslimden hemen önce alelacele KKTC’nin kurulması ve sorunun iyice çıkmaza sürüklenmesi.

» 1993

Faili meçhuller veya adalet arayışında olanlar arşivine intikal etmiş simgesel ve “derin” katliam ve cinayetler Madımak, Başbağlar, Uğur Mumcu. Ölümü etrafındaki sır perdesiyle yakın zamanda yeniden defnedilen Turgut Özal’ın anî vefatı.

» 2003

Çiçeği burnunda AK Parti hükümetinin art arda ve müthiş bir azimle AB ile siyasî ve hukukî uyumu sağlamak hedefine yönelik dört uyum paketini Meclis’ten geçirmesi.

Martta, BM’nin 1. Annan Planı’nı daha toplantı olmadan reddedeceğini ilân eden Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş’ın ertesi yıl Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bölünmüş adayı temsilen AB üyesi olmasının önünü açması.

Ve Majesteleri Balyoz!

cengizaktar@gmail.com