Anlaşılan seçimlere kadar merkezden bölgelere yetki devri, iktidarın hukukla dengelenmesi, bürokratik kurumların şeffaflığı ve hesap verebilirliği, anadiliyle yaşamak, siyasetin finansmanı gibi çoklu, katılımcı, özgürlükçü, meşru hukuka bağlı bir demokrasiyi inşa etme yönündeki anayasal tartışmalar yerine başkanlık sistemi üzerinden anayasa tartışması yapacağız.

Cumhurbaşkanı halka Türk tipi başkanlık sistemini ve yararlarını, güçlü başkanın nasıl sorunları çabucak çözeceğini, ülkenin böylece nasıl çağ atlayacağını ama içerideki ve dışarıdaki şer güçlerin bunu engellemeye çalıştıklarını anlatacak.

Türk tipi başkanlık sisteminde kuşkusuz yetkiler aynen merkezde kalacak. Bürokratik kurumlar inanılmaz yetkilerle, kapalı, hukukla denetlenemez bir şekilde başkan babaya bağlı olacak. Başkanlık sisteminde önemli bir yer tutan 2. Meclis olmayacak. Şu anki durumu itibariyle dahi iktidarın baskısı altına girmiş olan yargı başkana bağlı olup, yürütmeyi denetleyemeyecek. Yani değişmeyen çıkmazımız, kolonyal bir yapılanma, kapalı bürokratik kurumlar, hukuku ayak bağı kurma zihniyetiyle devam edecek ama hâkim-i mutlak bir başkanımız olacak.

Türk tipi başkanlık hayali böyle de, ABD’de de nasıl? Bu sistemin kurucusu olan Amerikalılar, 1787 yılında İngiliz monarşisinin veraset yoluyla gelen kutsal hükümdarına eş bir hükümdarı seçim yoluyla başlarına getirmek istediler. Ancak eşit koşullar yaratarak güçler ayırımına gittiler. Seçimle gelen hükümdarı parlamento ile aynı düzeye oturtup, onların karşısına güçlü bir yargı organı koydular.. Kuşkusuz seçim yoluyla bir hükümdar yaratmanın, sistemin federal yapısı ile ilgisi vardı. Amaç, federasyonun siyasi birliğini bir kişide toplamaktı. Kongre bu birliği güvence altına almıyordu. Merkezî güç, başkan, kongre ve yargı arasında bölünüp zayıflatılarak hem federe devletlerin özerkliği korunuyor, hem de girişimcilere tam bir özgürlük sağlanıyordu.

Federasyon sistemi ile yönetilen Amerika’da her federe devletin kendi anayasası olduğu gibi, bu devletlerle federal devlet arasındaki ilişkileri düzenleyen üstün bir anayasa bulunmakta. Federe devletlerin başında halk tarafından seçilmiş valiler mevcut.. Bu devletlerin de kendi yasama, yürütme ve yargı organları faaliyet gösteriyor. Federal devlette yasama yetkisi iki meclisli olan kongre tarafından (Senato ve Temsilciler Meclisi) kullanılmakta..

Federal devlette yürütme yetkisini, dört yıl için seçimle işbaşına gelmiş başkan kullanır. Başkanın yasama organına karşı siyasal sorumluluğu yoktur. Başkanın dış politikayı yürütme, yabancı ülkelere asker gönderme, orduyu komuta etme gibi yetkileri bulunmakta. Başkan yasaların yürütülmesini sağlar. Bu görevde başkana başkan yardımcısı ve bakanlar yardımcı olurlar. Bu görevliler başkana karşı sorumludurlar. Amerika’da sistem, güçler ayrılığı ilkesine dayanır. Başkan kongre üyesi olmadığı gibi, kongre çalışmalarına da katılamaz. Federal düzende yargı yetkisi, Federal Yüksek Mahkeme’ye aittir. Bu mahkeme, yasaların anayasaya aykırılığını defi yoluyla inceler.

Avrupa sistemi, siyasal örgütlerle sınırlanmış bir monarşi olmak eğiliminde olmasına karşılık, Amerikan sistemi kişisel iktidara dayanan bir monarşidir. Disiplinli partilerin bulunmaması Amerikan sisteminin zaafıdır. Bu zafiyet kongrenin çalışmasını etkiler. Partiler, başkanlık seçimleri kampanyası dışında boş çerçevedirler ve milletvekilleri kendi bildikleri gibi hareket ederler. Kongre üyeleri genellikle yürütmeye direnç gösterirler. Bu durumda yürütme, gerekli yasa tasarılarını kongreden geçirmekte zorlanır. Oysa Avrupa çoğunluk sistemlerinde parlamentoların kabul ettikleri yasa tasarılarının tamamına yakın bir kısmı hükümet önerileridir. Amerika’da ise oran yarıdan aşağıya düşer. Yasama ve yürütme birbirlerini frenleyebilirler, ancak hızlandıramazlar. Başkan idari bir teknik yapı içinde, halktan uzak bir kapalılık ortamında uzmanlarla çalışarak karar alır. Oysa Avrupa’da cumhuriyetçi hükümdarlar, salt idari bir teknik yapı içinde değil, partinin yönetici kadrosu ve ona bağlı politik bir teknik yapı içinde karar alırlar. Hükümet başkanı halkın tepkilerini gözönünde bulundurur.

Devam edeceğim.

umitkardas@gmail.com

www.umitkardas.com

twitter.com/umit_kardas