TBMM Anayasa Komisyonu Başkanı Prof. Mustafa Şentop, anayasa değişikliğini 10 gün içinde Meclis’e getirebileceklerini belirterek “Başkanlık sisteminin yüzde 90 oranında ABD modeli gibi olacak. ABD’dekinden farklı olarak biz federal değil, üniter başkanlık ve tek meclis öneriyoruz” dedi. Başkanın yetkilerine de değinen Şentop, “Şu anki sistemde hükümetin hem OHAL ilan etme hem de KHK ve tüzük çıkarma yetkisi var. Biz bütün bunlara karşılık başkana sadece kararname çıkarma yetkisi veriyoruz. ABD Başkanı’na verilen yetkiden daha az yetki veriyoruz” ifadesini kullandı.

Şentop, başkanlık sistemini tekrardan gündeme getiren MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli hakkında da “Sayın Bahçeli’nin ve MHP’nin bugüne kadarki tutumuna bakarsak, tuzağa çekme ya da taktiksel hesaplar içine gireceklerini sanmıyorum. Böyle bir oyuna girmeleri için bir sebep de yok. AK Parti’nin Meclis’e öneri getirmesini sağlayıp sonra reddetmekle bu iş kapanır mı? Kapanmaz. Millet “Hayır” derse o zaman gerçekten kapanır” diye konuştu.

Prof. Mustafa Şentop’un Habertürk’ten Kübra Par’a verdiği söyleşi şöyle:

“Sıfırdan yeni anayasa değil, mevcut anayasada değişiklik önereceğiz”

Yeni Anayasa teklifiniz için nasıl bir çalışma yürütü­yorsunuz? Biri Cumhurbaş­kanı danışmanlarından oluşan, diğeri de AK Parti içinden 2 ayrı ekibin taslak yazdığı doğru mu?

Çalışma, Başbakan’ımızın başkanlığında yürüyor. Birden fazla ekip oluşmuş da ayrı çalışıyorlar gibi bir durum yok. Bu işlerle ilgilenen, “Katkı yapmalıyız” diye düşünen arka­daşlar var. Onlarınki yan çalış­malar, danışma çalışmaları...

Mevcut Anayasa’nın üzerinde küçük rötuşlarla dar bir öneri mi getireceksiniz yoksa sıfırdan, yeni bir Anayasa mı?

1982 Anayasası’nı kaldırıp yerine yeni baş­tan yazılmış bir Anayasa getirmiyoruz, çünkü şu anki Meclis aritmeti­ğiyle bunu yapabilme seçeneğimiz yok. Tek seçenek, mevcut Ana­yasa üzerinde değişiklik yapmak. O değişiklik­lerden de zaruri olanları öne almak ve en azından 2 parti­nin uygun bulacağı hususları öne çıkarmak gerekiyor. Sayın Bah­çeli’nin ifade ettiği gibi hükümet sistemiyle, daha doğrusu baş­kanlık sistemiyle ilgili bir tar­tışma var. Bu merkezde olmak üzere, yapılabilmesi mümkün olan diğer konuları da içine ala­cak şekilde bir değişiklik yapıla­bilir. Ama şu anda madde sayısı vermek doğru olmaz. Ayrıca yeni bir Anayasa için yeni bir Anayasa yapım usulü benimsen­meli. Yöntemle ilgili bir çalışma yapılmadığı için ve bugünkü tabloda 367’yi geçmeyeceği için önce referanduma gidilmeli. Sonra yeniden yeni Anayasa yapımı ile ilgili bir çalışma yapılabilir ki bu çok uzun bir iş...

Kaç maddelik bir taslak getireceksiniz? Sadece yönetim sistemine ilişkin dar bir paket mi yoksa daha önce diğer partilerle uzlaşılan daha kapsamlı bir paket mi?

Şu an bu sadece ihtimal ola­rak söylenebilir. İdeal olan, yeni bir Anayasa. Fakat partiler ara­sında bir mutabakat sağlana­madı. Referanduma sunabilmek için en az 330 oy gerekiyor. Dola­yısıyla AK Parti’nin sunacağı metnin geçmesi, başka partiler­den gelecek destekle bağlantılı.

Meclis’e ne zaman getireceksiniz? Bütçe görüşme­lerinden önce mi sonra mı?

Net tarih söylersem sıkıntı olur! (Gülüyor) Teklifimizle ilgili çalışmaların kabası bitti. İnce işçilikler ve bazı siyasi tercihler yapmak lazım. Benim kanaatim, azami artı-eksi 10 gün içinde Meclis’e böyle bir teklif verebil­mek mümkün. Ondan sonraki süreçle ilgili bir takvim vermek zor. Bütçe görüşmeleri aralık ayında yapılacak. İçtüzüğe göre o sırada Meclis’te başka bir konu görüşülemez. Teklifimizin önce TBMM Anayasa Komisyonu’nda görüşülmesi lazım. Teamüllere göre bütçe sırasında komisyonlar da başka konuda çalışmıyor ama önce­sinde kasım ayı var, o sırada görüşülebilir. Bizi etkileyen bir başka takvim daha var. Mec­lis’te görüşülmüş, Cum­hurbaşkanı tarafından onaylanmış değişik­lik önerilerinin Resmi Gazete’de yayımlandıktan 60 gün sonraki ilk pazar gününde referandum yapılması lazım. Bu parametrelere baktığınız zaman, artı-eksi 10 gün içinde getirebiliriz.

Tam anlamıyla bir başkanlık önerisi mi getire­ceksiniz yoksa yarı başkanlık ya da partili cumhurbaşkan­lığı ihtimali de var mı?

Bizim düşündüğümüz sistem başkanlık. Bunu Sayın Erdo­ğan, ilk kez 2003’te bir televiz­yon programında dillendirmişti. O tarihten bu yana AK Parti’nin görüşü başkanlıktır. Çalışmaları­mız da bunun üzerine kurulu.

MHP getirdiğiniz başkan­lık modeline sıcak bakmazsa teklifi yarı başkanlık veya partili cumhurbaşkanlığı şeklinde revize eder misiniz?

Mevcut sistemin bu şekilde yürümesi mümkün değil. Bizim açımızdan ideal olan başkanlık. Bu mutlaka denenmeli. Ama olmuyorsa da bugünkü mevcut düzeni biraz daha iyileştirebilecek bir düzenleme olabilirse onu da düşünmek, değerlendirmek lazım. Bir Mecelle kaidesi, “Bir şey tamamıyla elde edilemiyorsa, tamamıyla da terk edilmez” der. Dolayısıyla ne kadar mümkünse o kadar yapmak lazım.

“Yeni anayasa yapmadığımız için ilk 4 madde değişemez”

Şu ana kadar üzerinde uzlaşılan maddeler neler? Üniter sistem, ilk 4 madde gibi belli şeyler var mı?

Dönemde getirdiğimiz anayasa önerisinde, üniter başkanlık sistemi vardı. Üniterlik, Türkiye açısından vazgeçilmez bir zorunluluktur. Anayasa’nın 4’üncü maddesi; ilk 3 maddenin değiştirilemeyeceğini, değiştirilmesinin teklif edilemeyeceğini söylüyor. Biz şu anda yeni bir Anayasa yapmıyoruz. Eğer yeni bir Anayasa yapmıyorsak, zaten ilk 4 maddeye dokunma imkânımız da yok.

“Yüzde 90 oranında ABD modeli gibi olacak”

Getireceğiniz modele ‘‘Türk tipi başkanlık’’ diyorsunuz ama dünyadaki hangi başkanlık modeline daha yakın olacak?

Önerdiğimiz model, çok büyük oranda ABD’ninki gibi olabilir. “Türk tipi” derken o modelden farklılaşan hususları ifade ediyoruz. ABD’dekinden farklı olarak biz federal değil, üniter başkanlık ve tek meclis öneriyoruz. Bir de doğrudan tek derecede seçim olacak. Bazı atamalarla ilgili farklar da olabilir. Bunun dışında ABD sistemine yüzde 90 oranda benziyor diyebilirim.

“ABD başkanının yetkilerinden daha az yetki veriyoruz”

Çok tartışılan konular­dan biri, başkana kararname çıkarma yetkisi verilmesi. “Başkan, parlamentoyu by-pass edip ülkeyi baş­kanlık kararnameleriyle yönetebilir” endişesine ne diyorsunuz?

Şu anki sistemde hükümetin hem OHAL ilan etme hem de KHK ve tüzük çıkarma yet­kisi var. Biz bütün bun­lara karşılık başkana sadece kararname çıkarma yetkisi veriyoruz. Fakat dikkat edil­mesi gereken bir husus var. KHK’lar kanun hükmünde­dir, oysa başkanlık kararname­leri kanun hükmünde değildir. Çok açıkça şunu söylüyoruz; kanunla düzenlenen bir alanda başkan kararname çıkara­maz. Eğer mevcut bir kanun varsa başkan ona aykırı bir kararname çıkaramaz. Ayrıca meclis, başkanın çıkardığı bir kararnameyle ilgili başka bir kanun çıkararak o kararna­meyi geçersiz hale getirebilir. Kararname ve kanun arasında çelişki varsa kanun uygula­nır. Başkan, temel hak ve hür­riyetler konusunda kararname çıkaramaz. ABD’de de bu hak var. Obama bugüne kadar 276 kararname çıkardı. Hatta orada başkanlar kararnameyle kanunları değiştirebiliyor. Örneğin Obama, silahlanma ile ilgili konuda kongrenin çıkar­madığı bir kararname çıkardı. Türkiye’de bunu sınırladık. ABD Başkanı’na verilen yetkiden daha az yetki veriyoruz.

Ya başkanın yargı üze­rindeki etkisi? 2012’deki modelde, başkanın Ana­yasa Mahkemesi ve HSYK üyelerinin yarı­sını seçme yetkisi vardı. “Kalan yarısı ise Meclis’te salt çoğun­lukla seçilir” deni­yordu. Ki bu da büyük oranda başkanın par­tisi tarafından seçileceği anlamına geliyordu. “Çeşitli­lik sağlanamaz” itirazı vardı. Yeni modelde bu değişir mi?

Bu düzenleme, başkan her değiştiğinde Anayasa Mahke­mesi üyeleri yeniden seçile­cek anlamına gelmez. Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 12 yıldır. Oysa başkanın süresi 5 yıl. Yani başkan ancak görev süresi dolan birkaç üyeyi değiştirebilir, bir başkanın seçtiği üyeyi sonraki başkan değiştiremez. Aynı şekilde HSYK üyelerinin süresi de başkanınkiyle eşit değil.

“Cumhurbaşkanı bugün denetlenebiliyor mu?”

Başkanın partisiyle olan ilişkilerini nasıl düzenleye­ceksiniz? Türkiye gibi güçlü parti hiyerarşisinin olduğu bir ülkede milletvekillerinin baş­kana karşı bağımsız karar almaları çok zor değil mi?

Bugün sanki çok iyi bir denetleme sistemimiz var da başkanlık olunca daha kötü mü olacak? Parti hiyerarşisi açısından CHP’deki ve MHP’deki durum ile AK Parti’deki durum aynı mı? Lider değişince parti disiplini de değişir. Bunlar konjonktürel şeyler. Amerika’da bazı dönemlerde adını dahi hatırlamadığımız düşük profilli başkanlar var. Parlamenter sistem güçlü siyasi figürlere daha fazla kontrol enstrümanı veriyor. Oysa başkanlıkta milletvekilleri hükümetle ilgili daha bağımsız açıklamalar yapabiliyor. Seçim barajı sıfırlanacağı ya da çok sembolik bir orana çekileceği için daha güçlü milletvekilleri gelecek.

2012’de getirdiğiniz modelde “Başkanın suç işlemesi durumunda Yüce Divan’a sevk kararı ancak üye tam sayısının 4’te 3 çoğunluğunun gizli oyuyla alınır” deniyor, ki bu çok zor. Yeni öneride bu konuda bir revizyon yapacak mısınız?

Ben şahsen 4’te 3 çoğun­luk aranmasını uygun buluyo­rum. Kolayca suçlanabileceği, kolayca Yüce Divan’a gönderi­lebileceği bir ortamda, başka­nın çalışma imkânı kalmaz.

Ama bu önerinize karşı çıkanlar, “AK Parti’nin yüzde 50’ye yakın oyu var. Bu aritmetikle 4’te 3 çoğunluk kolay kolay sağlanamaya­cağına göre, Erdoğan hiçbir zaman denetlenemeyecek, yürütmeyi de yasamayı da kontrol altına alacak’’ diyor.

Bunu diyenler, “Bugün çok daha iyi bir denetim var, Baş­bakan’ı da Cumhurbaşkanı’nı da Yüce Divan’a gönderebi­liyoruz” diyebiliyor mu? Bu Meclis tablosunda muhalif partiler denetim yapabiliyor mu? Biz aynı aktörlerle de olsa başkanlık sisteminde çok daha iyi olacak diyoruz.

“Seçim sistemi değişir mi?”

Dar bölge seçim sistemini getirmeyi düşünüyor musunuz?

Seçim sistemi aslında Anayasa’nın bir konusu değil. Yönetimde istikrar, temsilde adalet ilkesi var sadece. Belki bu hükmün Anayasa’dan çıkarılması lazım.

Peki, getireceğiniz teklif bir seçim sistemi önerisi barındıracak mı?

Başkanın seçimiyle ilgili bir düzenleme var. Ama seçim sisteminin detayları yok.

“MHP taktiksel hesaplar içine girmez”

Başbakan Yardımcısı Nurettin Canikli, “Teklifimizi önce MHP’ye götüreceğiz, onların gözetiminden geçtikten sonra Meclis’e getireceğiz” diye açıklamıştı. MHP ile istişareye başladınız mı?

Bunun için önce bizim metnimizin bir şekil alması lazım. Temaslar var ama henüz o aşamaya gelmedik.

Devlet Bey’in “Meclis’te ‘Evet’ dersek referandumda da ‘Evet’ diyeceğiz” sözlerini siz nasıl yorumladınız?

Sayın Bahçeli’nin sözlerini yorumlamam doğru olmaz.

Peki, “Aslında Meclis’te ‘Hayır’ diyecekler, AK Parti’yi tuzağa çekmeye çalışıyorlar” iddiasına ne diyorsunuz?

Sayın Bahçeli’nin ve MHP’nin bugüne kadarki tutumuna bakarsak, tuzağa çekme ya da taktiksel hesaplar içine gireceklerini sanmıyorum. Devlet Bey, bir konuda ne yapacaksa açıkça söylemiştir ve onu yapmıştır. Böyle bir oyuna girmeleri için bir sebep de yok. AK Parti’nin Meclis’e öneri getirmesini sağlayıp sonra reddetmekle bu iş kapanır mı? Kapanmaz. Her seçimden sonra Meclis tablosu değişiyor. Sayın Bahçeli de “Bu işin kapanması için referanduma gitmesi lazım” dedi. Bu çok doğru bir sözdür. Millet “Hayır” derse o zaman gerçekten kapanır.

“Başkan Meclis’i feshederse kendi seçimlerini de yeniler”

2012 modelinde “Başkan, TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar verebilir’’ diyor. Yeni modelde bu fesih hakkı olacak mı?

Olur mu olmaz mı şu an söyleyemem ama gerekçesini açıklayayım. Parlamento ile başkan arasında kriz durumlarında seçimleri beklemek dışında bir seçenek yok. Sistemin kilitlenmesini aşmak için seçimlerin yenilenmesi kararını yasama da yürütme de ayrı ayrı alabiliyor. Seçimler birlikte yapıldığı için ikisi birlikte seçime gidiyor. Yani başkan Meclis’i feshederse kendi seçimini de yenile­mek zorunda. Bu ne demek? Başkana 5 artı 5 yıl süre veriyoruz. Başkan, seçimin yenilenmesi kararı aldığında kendi görev süresini de kısaltmayı göze alıyor demek... 2012’de getirdiğimiz modelde aynı şekilde Meclis de başkanlık seçimlerini yenileme kararı alabiliyordu, ama kendisi de seçime gitmek koşuluyla... Bu yine düşünülebilir.

“5’te 3 çoğunluk aranması makul”

2012’deki modelde başkanın veto yetkisi de çok genişti. Veto edip Meclis’e geri gönderdiği yasaların kabulü için üye tam sayısının 5’te 3’ü gibi elde edilmesi güç bir çoğunluk aranıyordu. Bunda bir revizyona gider misiniz?

Amerika’da 3’te 2 çoğunluk aranıyor. Örneğin geçenlerde 11 Eylül saldırıları nede­niyle Suudi Arabistan aleyhinde Jasta Yasası hazırlanmıştı. Obama, yanlış olduğunu söyle­yip geri gönderdi ama 3’te 2 oy oranıyla tek­rar kabul edilince imzalamak zorunda kaldı. Buna “Zorlaştırıcı veto” deniyor. 5’te 3 çok yüksek bir rakam değil, meclis bir kanunu çıkarmak konusunda kararlıysa çıkarır.

Başkanlık sisteminin Türkiye’ye uygun olmadığını düşünenler, “Dünyada 1946’dan 1999’a kadar gelen her 23 başkanlık rejiminden biri diktatörlüğe dönüşmüş. Türkiye’de de tek adam rejimine dönüşür’’ diyor. Böyle bir risk hiç yok mu?

Hayır, bu eleştirinin haklılık payı yok. Çünkü hiçbir demokrasi tecrübesi olmayan, hayatlarında muhtar bile seçmemiş ülkeleri örnek gösteriyorlar