İnsanlık adına bilim ve teknoloji dünyasında son dönemde hayli heyecan verici gelişmeler yaşanıyor. NASA’nın Kepler uzay teleskopu Dünya’ya benzer ama ondan daha yaşlı bir gezegen keşfettiğini duyurdu. Gezegen, şimdilik 1400 ışık yılı uzağımızda rutin turunu sürdürüyor.

Yine NASA’nın dokuz yıl önce uzaya gönderdiği uzay aracı New Horizons, en cüce gezegen Pluton’a en yakın mesafeye ulaşarak ilk görüntüleri gönderdi. Dokuz yıllık keşfin NASA’ya maliyeti 720 milyon dolar, eh biz de fena sayılmayız 600 milyon dolara Kaçak Saray inşa ettik.

Silikon Vadisi’nin ekonomik büyüklüğü üç trilyon dolara ulaştı, geliştirdikleriyle dünyaya yön veriyor. Bizim çenemizi ise Reza Zarrab’ın milyarca dolarlık hayalî altın ticareti yoruyor.

Diğer yandan, robotlar, ilk kez öz farkındalık testini geçti. New York Rensselaer Polytechnic Institute’daki biliminsanlarının robotlar üzerinde uyguladığı test, robotların kendi varlıklarının farkında olduklarını ortaya koydu. Bu gelişme yapay zekânın hayatımıza çok daha hızlı gireceğini gösteriyor.

Maalesef, dünyanın gündemi ile Türkiye’nin gündemi arasında paralellik yok. Dünyanın sadece son bir haftada konuştuğu konular bunlarken bizim gündemimizden kan, gözyaşı, ölüm eksik olmuyor. Dış politikada “Komşularla sıfır sorun” düsturundan demokrasiden uzaklaşmanın, otoriterizmin, tek adamlığın bizi getirdiği noktada savaştan başka bir şey konuşulmuyor.

AKP’nin IŞİD tarafından sınır hattını kevgire çevirmesine izin vermesinin sonuçlarını bütün Türkiye yaşıyor. Diğer yandan, toplum, sistematik şekilde yandaş medya kalemşorları tarafından savaş psikolojisine sokuluyor. Ülkeye, savaş konseptli tekrar seçim süreci dayatması var. Barışın dilini konuşmayı unutalı epey oldu.

Model ülkeydi, oyun kurucuydu, merkez ülkeydi derken Türkiye şimdi bir cephe savaşında. The Economist’in dış politikada ikna edicilik, inandırıcılık gibi unsurlara işaret eden Soft Power sıralamasında 30 ülke içinde Türkiye 28. sırada. Demek ki saraylara ve silahlara para dökmekle olmuyor. Türkiye, Global Barış Endeksi’nde 162 ülke arasında 135. Bir önceki sıralamaya göre yedi basamak gerilemiş.

İşin bir başka boyutu da, Türkiye’nin askerî harcamalarının şeffaflıktan ve denetimden uzak oluşu. Askerî harcamalarla ilgili kararlar üzerinde sivil ve siyasi denetim eksik.

Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün 82 ülkenin verilerinden derlediği rapora göre, Türkiye, Rusya, Çin, Pakistan, Ürdün ve Kazakistan gibi ülkelerle birlikte savunma sanayi ile orduda yolsuzluk ve rüşvet konusunda yüksek riskli ülkeler arasında. Raporda, Türkiye ile ilgili bölümde savunma harcamalarının yeterince denetime tabi tutulmadığı, ordu için yapılan harcamalarda kontrol mekanizmalarının zayıf kaldığı, verilerin kamuoyu ile paylaşılmadığı belirtilmişti.

Türkiye, 2010’da Sayıştay Kanunu’nda AB’nin baskısıyla güya yaptığı değişiklikle askerî harcamaları sivil denetim altına alacaktı. Ancak kabul edilen kanun harcamaları, denetim getireceğine ek kısıtlamalarla daha da denetimden uzak hâle getirildi. KAHİP’in (Kamu Harcamaları İzleme Platformu) bu konudaki çalışmasında, “Sayıştay’ın askerî harcamaları denetlemesi konusundaki yasa ve yönetmelikler hâlâ sürekli olarak değişime uğramakta ve belirsizliğini korumaktadır” deniyor.

SIPRI (Stockholm Uluslararası Barış Araştırma Enstitüsü) verilerine göre 2014’te dünyada 22,6 milyar dolarla en fazla askerî harcama yapan 15. ülke. Türkiye’nin 2014’teki cari açığının 45,7 milyar olduğu düşünüldüğünde bu harcamanın nereye denk düştüğü net olarak görülür. Türkiye, 2010-2014 arası dünyada en çok silah ithal eden 7. ülke. Önüne geleni savaşla tehdit etmenin bir bedeli var elbette.

Bu şeffaflıktan, denetimden ve hesap verme mekanizmalarından uzak şekilde yapılan silahlanma yatırımının nerede ne şekilde kullanıldığına dair kamuoyuna en ufak bir bilgi verilmiş değil.

Barışa ve insana yatırım yok varsa yoksa savaş ekonomisi.

pelincengiz@gmail.com