31 Mart yerel seçimleri öncesinde yanıtı en çok merak edilen soru, AKP’nin İstanbul ve Ankara’yı kaybedip kaybetmeyeceği idi. Sorunun yanıtı Ankara için belli. İstanbul için belirsizlik resmen devam ediyor ama öyle görünüyor ki AKP İstanbul’u da kaybetti. Bu iki dev belediyenin muhalefet tarafından yönetilecek olmasının siyasal arenada çok önemli etkileri olacağı, taşları yerinden oynatabileceği aşikâr. Bu etkiler gelecek dört yıl boyunca çok tartışılacak ama bugün konum bu değil.

31 Mart öncesinin bir diğer önemli tartışmasını gündeme almak istiyorum.  2018 yılının ikinci yarısında meydana gelen kur-enflasyon patlaması, düşen milli gelir ve artışa geçen işsizlik gibi ekonomik şokların iktidardaki partinin seçmen desteğini ne ölçüde etkileyeceği merak ediliyordu. Ülke genelindeki oy oranlarına bakarsak hiçbir etki yokmuş gibi duruyor. Nitekim AKP’nin 24 Haziran oy oranı yüzde 42,3 iken 31 Martta yüzde 44,3’e yükselmiş durumda. Bu arada MHP’nin oyları da yüzde 11,2’den yüzde 7,3’e gerilemiş görünüyor.

Bu tamamen yanıltıcı bir görünüm. Çünkü AKP’nin gerçek oyu “ittifak şalının” altına gizlenmiş durumda. Tabi MHP’ninki de. Ekonomik güçlüklerin AKP oylarını ne kadar etkilediğini görebilmenin tek yolu, iktidar partisi ile MHP’nin 24 Haziran genel seçimleri ile 31 Mart yerel seçimlerinde aldıkları oyları karşılaştırmaktır.

Yaşadığı ekonomik güçlükler nedeniyle fatura kesmek isteyen iktidar partisi seçmenleri tepkilerini esasen iki yoldan gösterirler. Ya sandığa gitmezler ya da Cumhur İttifakı’nın diğer partisine yani MHP’ye oy verirler. Azalan katılım oranı az da olsa bir kısım AKP’li seçmenin bu yolu tercih ettiğini gösteriyor olabilir. Ama esas bakılması gereken AKP ve MHP oylarının karşılaştırılmasıdır.

24 Haziran-31 Mart oy karşılaştırmalarının güçlüğü

Ne yazık ki bu karşılaştırmanın 24 Haziran ile 31 Mart seçimlerinin arasındaki önemli bir sistem farkı nedeniyle kesin bir şekilde yapılması olanaksız. Milletvekili seçimlerinde “oy birleştirmesine” dayanan yeni sistemde ittifaklara değil partilere oy verildiğinden AKP ve MHP’nin aldıkları oylar belliydi. Yerel seçimlerde oy birleştirmesi kuralı yok. Bu nedenle partiler arası ittifaklar tek aday tek liste yoluyla yapılıyor. İttifak yapan partiler hangi partinin adayının belediye başkanlığına soyunacağını ya da listesinin hangi belediyede ittifak adına yarışacağını kararlaştırıyorlar. Bu nedenle AKP ve MHP’nin ittifak yaparak girdikleri yerlerde özgün oy oranları ayrıştırılamaz durumda.

Ama neyse ki bu iki parti 27 il merkezinde seçime ittifak yapmadan girdiler. Böylece 24 Hazirana kıyasla bu iki parti arasındaki oy alışverişini belirlemek mümkün durumda. Bu noktada kullandığım oy verilerinin oluşturulmasında yardımcı olan Sosyal Araştırmalar Merkezi’ne teşekkürlerimi sunmak isterim.

AKP ve MHP yarışının yaşandığı illerde durum

Bu 27 merkez ilçenin 9 tanesinde* Cumhur İttifakı’nı MHP temsil ederken, 18 tanesinde** AKP temsil etti. MHP 31 Mart’ta ilk sırayı aldığı 9 ilçe merkezinin istisnasız hepsinde büyük bir oy artışı sağlarken AKP oylarında büyük bir düşüş var. Oyları toplulaştırarak*** oy oranlarını hesapladığımızda manzara şöyle: 24 Haziran’da yüzde 19,4 olan MHP oy oranı 31 Mart’ta yüzde 36,5’e yükselirken, AKP’nin oy oranı yüzde 48,5’den yüzde 35,0’e gerilemiş durumda.

İki parti arasında yaşanan bu büyük oy kaymasında kısmen yerel özellikler rol oynamış olabilir. Ama bu 9 ilçe merkezinin istisnasız her birinde bu çapta oy kaymasında, ekonomik güçlüklerden iktidar partisinin sorumlu tutulmasının önemli bir paya sahip olduğu bence çok açık.

AKP’nin ilk sırayı aldığı diğer 18 ilçe merkezinde durum bu kadar net değil ama yine de AKP’nin MHP lehine oy kaybettiği açıkça görülüyor. Önce 3 ili (Tunceli, Sivas ve Adıyaman) kapsam dışına çıkartarak sadeleştirme yapmak istiyorum. Gerekçelerimi aşağıya not ettim****

Kalan 15 merkez ilçede manzara şöyle özetlenebilir: 10 tanesinde MHP’nin oy oranları artarken AKP’nin oranlarında azalma var. Kimisinde değişim 2 yüzde puanla sınırlı (Çorum) kimisinde 17 yüzde puana kadar çıkıyor (Isparta). Kalan 5 ilin birinde (Zonguldak) her iki partide 2 puan kadar artış var, bir diğerinde (Kırıkkale) dikkate değer değişiklik yok, bir üçüncüsünde (Kırşehir) MHP 2 puan kaybederken AKP 2 puan kazanmış. İki ilde ise (Niğde ve Yozgat) her iki partide de kayıp var.

Bu 15 adet merkez ilçede oyları toplulaştırdığımızda***** MHP’nin oy oranını yüzde 17,7’den 24,3’e yükselttiğini, AKP’nin ise yüzde 48,9’dan yüzde 39’a gerilediğini görüyoruz.

AKP ile MHP’nin rekabet ettiği 24 yerde oyları birleştirdiğimizde ise 24 Haziran’dan 31 Mart’a MHP’nin kazancı AKP’nin ise kaybı şöyle özetlenebilir: MHP oy oranı yüzde 18,2’den 27,9’a yükselirken, AKP oy oranı yüzde 48,8’den 37,8’e gerilemiş durumda. Bir yanda yaklaşık 10 puanlık kazanç, diğer yanda yaklaşık 11 puanlık kayıp söz konusu. Bu kazanç-kayıp tablosunun ortaya çıkışında ekonomik zorlukların önemli bir paya sahip olduğu kanaatindeyim.

Tabi bu noktada akla şu soru geliyor: Bu kazanç ve kayıp tablosu Cumhur İttifakı’nın uygulandığı yerlerde de gerçekleşmiş olabilir mi? “Düz mantığı” takip edersek, ülke genelinde AKP’nin yüzde 42,3’den 32,8’e gerilediğini, MHP’nin ise yüzde 11,2’den 17,2’ye yükseldiğini iddia edebiliriz ama bu elbette ciddiye alınamaz.  

Analiz ettiğimiz 24 ilin çoğu Orta Anadolu’da kalanı da Batı Karadeniz’de konumlanıyor. Bu konum MHP’nin göreli olarak güçlü olduğu bir coğrafyaya tekabül ediyor. Ekonomik güçlüklerin faturasını AKP’ye kesmek isteyen bölge seçmenleri için MHP kullanışlı bir parti. Buna karşılık MHP’nin çok düşük bir desteğe sahip olduğu Güneydoğu’da ise oy davranışlarını farklı dinamikler yönlendiriyor.

Batı’da ise AKP’ye ders vermek isteyen seçmenlerin tepkilerini ne ölçüde sandığı boykot ederek ne ölçüde MHP’yi ya da başka partileri destekleyerek gösterdiklerini bilmiyoruz. Ama sanırım şu iddia da bulunabiliriz: Orta Anadolu ve Batı Karadeniz’i temsil eden 2 milyon seçmenlik bir kesitte AKP 11 puan oy kaybetti ise, Türkiye’nin batısında ve güneyinde de aynı nedenlerle mutlaka oy kaybetmiş olmalıdır. Ancak kayıp miktarını kestirmek kolay değil.     

Başkanlık sisteminin bedeli

AKP 15 Temmuz darbe teşebbüsünün öncesinde seçim çevrelerini daraltarak MHP’yi önce parlamentoda güdükleştirmenin, daha sonra da kendi içinde eritmenin planlarını yapıyordu. Bahçeli’nin 15 Temmuz ertesinde180 derecelik dönüşle başkanlık sistemine destek vermesi AKP için eşsiz bir fırsat olarak görüldü. Doğrusu bu fırsatı çok da iyi değerlendirdi.

Ancak bu başarının bir de bedeli vardı. Referandumda ve 24 Haziran’ın çifte seçimlerinde MHP’nin desteğini alabilmek için seçim sistemi değişikliğini planladığının aksine, daraltılmış seçim çevreleri yerine oy birleştirmesi kuralını getirerek yaptı. Böylece yüzde 10’luk seçim barajını fiilen kalktı ve MHP’nin önü açıldı.

AKP bu tercihin ilk faturasını 24 Haziran’da parlamentoda azınlıkta kalarak ödemişti. Yasamada MHP desteği olmazsa olmaz hale geldi. 31 Mart’ta ikinci bir faturanın daha kesildiği görülüyor. Başkanlık sisteminde yürütme sorumluğunu zerre paylaşmayan MHP AKP’den önemli ölçüde seçmen devşirmeyi başarmış durumda.

*Amasya, Bartın, Bayburt, Çankırı, Erzincan, Karaman, Karabük, Kastamonu, Kütahya

**Adıyaman, Aksaray, Afyon, Çorum, Düzce, Elazığ, Gümüşhane, Kırıkkale, Kırşehir, Kilis, Nevşehir, Niğde, Sivas, Tokat, Tunceli, Yozgat, Zonguldak.

***Köy ve belde seçmenleri yerel seçimlerde merkez ilçede oy kullanmadıklarından 31 Mart seçmen sayısı 24 Haziran seçmen sayısından bir miktar daha düşük. Söz konusu 9 merkez ilçede kullanılan oy adedi itibariyle 817 oya karşılık 613 bin oy;  Örtüşme oranı yüzde 75. Bu fark nedeniyle karşılaştırmalarda oy miktarlarını değil oy oranlarını kullanıyorum.  

**** Tunceli’de AKP-MHP oy oranlarını karşılaştırmak manasız; AKP 4. Parti, MHP de ihmal edilebilir bir oya sahip. İkinci il Sivas. Bu ilin merkez ilçesinde MHP 24 Haziranda yüzde 22’den 4,7’ye, AKP de yüzde 56,3’den 49,4’e gerilemiş. Bu oylar BBP’ne gitmiş: Yüzde 36,5. Nedeni bizi ilgilendirmiyor. Bu seçim çevresinde de AKP-MHP karşılaştırması manasız. Üçüncü il Adıyaman. MHP yüzde 10,1’den 5,4’e gerilerken AKP yüzde 48,6’dan 53,2’ye yükselmiş. SP’ne oy oranı yüzde 30’ a yakın. Kimin kimden oy aldığı belli değil.

*****24 kullanılan oy sayısı 1 milyon 835 bin, 31 Martta kullanılan oy sayısı 1 milyon 471 bin; Örtüşme oranı yüzde 80,2.

 t24