Halil BERKTAY Tüm Köşe Yazıları

Son Dakika

06:38 Uluslararası medya İran’ın İsrail saldırısını nasıl yorumladı?
06:37 Özel'den Evren Barış Yavuz tepkisi: Kasıtlı tutuklamadan geri dönülmeli
06:36 DEM Partili Temelli: Şırnak, Bitlis ve Kars'ta seçimler yenilenmeli
06:31 Fehmi Koru: “İktidardakiler değişmez” diyen çok, ben ise demokratik geleneğin iktidarları değişime zorladığını biliyorum
06:27 İsrail: İran'ın saldırısına karşılık vereceğiz, fazlasıyla hazırız
06:21 Yoksulluk sınırı bir yılda 24 bin TL arttı
06:19 CHP'li Başarır: Kepez Belediye Başkanı Kocagöz'ün tek suçu 30 yıl sonra Kepez'i kazanmak
06:17 Gazeteci Tolga Şardan: Ayhan Bora Kaplan'ın muhbir olduğunun belgesi Emniyet arşivlerinde
06:08 Bahadır Kurbanoğlu: Erdoğan İçin Karar Vakti
06:06 Tarık Çelenk: Türk Sağ Zihniyetine Devlet ve Mahallenin Etkisi

Bir zamanlar

Bir zamanlar paşalar vardı Türkiye’de. Memleket biraz paşaların Türkiyesiydi. Çok önemliydiler. Politikanın merkezindeydiler. Gün gelir, hükümetlerin kaderi yüksek rütbelilerin ağzından çıkacak iki çift lâfa bağlı sayılırdı. Nasıl bir olaylar zinciri 2012’den bu yana AK Parti’yi, hükümeti, ülkeyi, bizi, hepimizi… Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı bütün dinamiklerin merkezine oturtan; her şeyin ondan kaynaklandığını kabullenen; o konuşursa konuşan, o konuşmazsa asla konuşmayan bir noktaya getirdi?

9.04.2024

Tarihe çok kısa bir not

Otobiyografik özet: Ben lisansıma kadar çok hızlı gittim de, sonrası biraz karışık ve sarsıntılı oldu. Siyasî militanlıktan bilime ve akademiye; iktisattan tarihe geçiş zigzagları, “bir adım ileri iki adım geri”leri yüzünden. ABD’de, Yale’de ekonomi doktorası yaparken, 1969’de bırakıp Türkiye’ye döndüm; Ankara SBF’ye asistan girdim. Bir yandan da aşırı solculuğa devam ettim. 12 Mart [1971] geldi; hapse girdim. Çıktım; 1977’de eski kürsümü sınav yoluyla tekrar kazandım. Bu sefer 12 Eylül [1980]

7.04.2024

SOLUN KÜLTÜR SERÜVENİ-1

“İsterseniz 1908 Jön Türk Devrimi’nden itibaren diyelim, isterseniz 1923 Cumhuriyet’in ilanından itibaren diyelim Türkiye’nin içinden yaşadığı belli bir siyasal paradigma ve bunu da çevreleyen bir kültürel paradigma söz konusuydu, o sona erdi, tükendi. Türkiye çeşitli yeni geçişler içinde. Türkiye için çare siyasi bakımından makul demokratik merkezde buluşabilmek, kültürel bakımından da kültürel melezleşmeye ulaşabilmek. Bunun için de hem sol hem de sağ mahallelerin muhasebesini yapması ve zama

31.03.2024

E la nave va

Bir Fellini filmi (1983). Bizde “Ve Gemi Gidiyor” başlığıyla oynadı. Olanca sürrealist absürditesiyle son günlerde bana, Türkiye gemisinin nereye gittiğini düşündürüyor.

25.11.2023

Büyük yalnızlık

29 Ekim geçti; 10 Kasım yaklaşırken, üniversitedeki Müzik Kulübü’nün yöneticileri uğradı ofisime. “Hocam, biz Atatürk’ü anmak istiyoruz 75. ölüm yıldönümünde; niyetimiz, sevdiği bazı şarkıları kendimiz çalmak; siz müzikle çok ilgilisiniz, bir konuşma yapar mısınız bu konuda?” Yok, dedim, parçaları yorumlayamam, ama buradan hareketle, belki, kamusal kimliğinin gölgelediği bireysel kimliğine bir pencere açmayı deneyebilirim. Öyle de oldu. Yaslı, alçak gönüllü bir saat geçti. Oturumun genel başlığ

20.11.2023

Devrimler ve asimetrileri

Cumhuriyetin 100. yılı münasebetiyle, çalıştığım üniversitede de 24 Ekim’de bir panel yapıldı. Teklifçisi, organizatörü, moderatörü ve ilk konuşmacısı konumundaydım. Gecikmeli de olsa, söylediklerimin yer yer oldukça genişletilmiş (söylemek isteyip zaman yetmeyeceği için atladıklarımı da içeren) bir versiyonunu ilişikte sunuyorum: “Türkiye farklı ve zıt mahallelerini aşamadı. Gerçek anlamıyla tek bir toplum olamadı. Cumhuriyetin bütün modernleşme hamleleri ve başarılarıyla birlikte, bu olumsuz

12.11.2023

“Derin Yumurtlayıcı” Putin’in ucube çocuğu Prigozhin

Geçmiş efsaneler âlemini andıran zamanlarda yaşıyoruz. Pamuk Prenses’te zalim bir kraliçe vardır. Her sabah aynasının karşısına geçip sorar: Ayna ayna, söyle bana / Benden güzeli var mı bu dünyada? Uzun süre tabii yok cevabı alır. Derken bir gün ayna var, der: Pamuk Prenses (Snow White’tan doğru çevirisi Karbeyaz). Sonrasında kraliçe, kâh öldürülmesi için baş avcısına teslim ederek, kâh bizzat zehirli elma yedirerek, Pamuk Prenses’i nasıl yok edebileceğine odaklanır.

27.06.2023

Erzurum’un ardından: Bugün Süleyman Soylu; 1946-50’de Recep Peker

Cumhurbaşkanı Erdoğan, iyi ki 14 Mayıs’ı seçmiş genel seçimler için. Beklenmedik, kastedilmemiş, planlanmamış sonuçlar yasası. Herhalde hiç ummadığı paralellikler giderek çoğalıyor. 1950’de ve 2023’te Türkiye’nin nasıl bir demokratik geçiş yaşadığı, giderek netlik kazanıyor.

9.05.2023

“C’est la lutte finale”

“Bu kavga en sonuncu kavgamızdır artık...” Enternasyonal marşının ünlü nakaratının ilk dizesi. O günün, 1870’lerin ve 80’lerin bilinciyle, sosyalist devrim son bir kavga. Bu da kazanılacak ve insanlık düze çıkacak. Hayır, bu, ancak bütün dünyada üretici güçlerin eşit ve çok ileri bir gelişmişlik düzeyine gelmesiyle ulaşılacak, “sosyalizmin ikinci aşaması” anlamında bir komünist toplum değil. Eugene Pottier (1871’de) bu sözcükleri kaleme aldığında, Marx “Gotha Programının Eleştirisi” (1875) çerç

17.04.2023

Perinçek fenomeni (1) Kendine peygamber

Son marifetleri. (1) Kendini resmen de iktidar ortaklığına lâyık gördü. Geçmişte yüzde 0.18, yüzde 0.37, en fazla yüzde 0.44 oy almış olmasına karşın, kendinde muazzam bir güç vehmederek, “kaosu önleyecek” yeni bir hükümet mimarisi, bir AK Parti + MHP + Vatan Partisi koalisyonu önerdi. Hiç aldıran olmadı. En ufak bir yankı getirmedi. (2) Altılı Masa dağıldı sandı, kutlamaya girişti. Derken dağılmadığı anlaşıldı. Ankara’daki mevhum bir “gizli karargâh”ta yabancı “operasyon şefleri”nin hemen topl

2.04.2023

İngiltere ve Türkiye: IRA ve PKK; MİT ve MI5; Londonderry ve Oslo

Sadece Robert diye bildiğimiz bu eski MI5 yetkilisinin, olanca sorumluluğunu tek başına üstlenerek, bir bakıma teşkilâtına ve hükümetine ihanet edercesine barışı zorlamasının (ve sonuç almasının), MİT ile PKK arasında 2009’da cereyan ettiğini çok sonra öğrendiğimiz Oslo görüşmelerindeki karşılığı ne olabilirdi? Hayır, hiç olamazdı kuşkusuz. Ama bunu düşünmek, ülkeler arası karşılaştırmalar bakımından da, kültürler arası karşılaştırmalar bakımından da, politikaya ve politikacılara ilişkin karşıl

28.03.2023

“Devlet” fetişizmi bu kez net fos çıktı

Müşterilerimize önemli uyarı: Ortalıkta çok fazla müstamel, elden düşme politikacı paçavrası var. Sanıldığı gibi devletin gizli temsilcisi, hayalî bir üst akıldan telkin veya talimat alıyor da değiller. Kendileri devletçi-milliyetçi ideolojiyi içselleştirmiş. Bunlar böyle bir tür sağcı. Kendi sağcı akılları veya akılsızlıklarıyla hareket ediyorlar. Birtakım esrarengiz pozlara bürünebiliyorlar. Fakat bazen, kendilerini dev aynasında gördüklerinden, yanlış hesap yapıyor ve düşüp cascavlak ortada

8.03.2023

Hazreti Lenin

Yaşadığımız şu acı ve ölüm dolu günlerde, gene Türkiye’nin tuhaflıklarından söz etmek çok da yersiz kaçmaz umarım. İkisi birbirine bağlanır bir şekilde. Eski komünistlerden bir anekdot daha var, aktarmak istediğim. Geçen sefer yazdıktan sonra aklıma geldi (bkz “Sosyal bilimlerde ‘Türkiye’ problemi,” 5 Şubat 2023). Bu sefer doğrudan babamı, babamın iki ayrı ifadesini, babamın Nevşehir cezaevinde taraf olduğu bir sohbeti ve benimle devamını kapsıyor.

10.02.2023

Sosyal bilimlerde “Türkiye” problemi

Bir zamanlar bir komünist fıkrası vardı. Kim hatırlar bilemem. Eski Tüfekçiler neslinden kalma. Babamdan dinlemiştim (dört gün sonra öleli 47 yıl olacak, 9 Şubat’ta). Nazizm yenilirken, Müttefik liderleri Yalta’da toplanıyor (4-11 Şubat 1945; o da 78 yıl önce dün başladı, haftaya son bulacak). Ünlü Churchill anekdotuna göre paylaşıyorlar Avrupa’yı: batısı Batının, doğusu Sovyetlerin, arada Yunanistan da fifty-fifty. Yalnız Türkiye’ye dokunmayacaklar. Bir kenarda dursun -- tuhaf, benzersiz, görü

6.02.2023

Ukrayna’nın Stalingrad’ı gelip çattığında, Türkiye ne yapacak?

İnsanlığın tecrübe birikimi her zaman geriye dönüktür. Önümüze yeni yeni olaylar gelir. Anlamaya ve adlandırmaya çalışırken ister istemez geçmişe bakarız. “Şimdi buna ne diyeceğiz? Tanıdık geliyor mu? Daha önce yaşadıklarımızı andırıyor mu, ya da hangisini andırıyor? 20. yüzyıl ortalarında A olmuş, sonra B olmuştu. Son aylarda A’yı hatırlatan bazı şeyler cereyan ediyorsa, B de mi tekrar kapımızı çalıyor acaba?”

29.01.2023

Kutsal Taliban Cumhuriyeti’nde, Damızlık Kızın Öyküsü

Yukarıda solda kapağını gördüğünüz “The Handmaid’s Tale,” Margaret Atwood’un 1985’te yayınlanan distopik romanı. Türkçeye “Damızlık Kızın Öyküsü” diye çevrildi. Belki çok uzak olmayan bir gelecekte, ABD yıkılmış. Yerine, Gilead Cumhuriyeti adında, alabildiğine ataerkil, totaliter bir düzen kurulmuş. “Komutanlar” diye bir hâkim sınıf (veya kast) oluşmuş. Normal, insanî kadın-erkek ilişkileri diye bir şey kalmamış. Kadınlar köleleştirilmiş. Âşık olup da sevişmek, sevginin bir ifadesi ve sonucu ol

1.01.2023

İmamoğlu dâvâsı: sağda ve solda, ince hesap, plan ve komplo teorileri

Her yerde geyik muhabbeti. Bazı muhalif aydınlar, bir Sharon Stone sendromuna kapılmış gibi. Hatırlayacaksınız; Temel İçgüdü (1992) filminde, Sharon Stone’un oynadığı Catherine Tramell karakteri sadece katil değil, aynı zamanda olağanüstü zeki bir psikologdur. Zaten üniversitede psikoloji okumuştur ve bilhassa erkekler üzerinde şeytanî bir manipülasyon kabiliyeti vardır. Davranışlarını yüzde yüz öngörebilmekte; kâh şu sözü, kâh bu tavrı, kâh bedeninin orası burasını açıp sergilemesiyle, onlara

19.12.2022

“Derken eleştirmenler çıkageldi”

15.11.2022

Bilin bakalım, bu hangi ülke?

1.11.2022

Bir siyasî basiret ve dirayet sorunu

24.10.2022

Aşırı duygusal

Ekim Devrimi, 7 Kasım 1917 gecesi nasıl (ne kadar küçük ölçekte) başlamış olursa olsun, dalga dalga yayıldı ve milyonları kapsadı. Doğruluğu yanlışlığı bir yana, muazzam bir depremdi. Bütün bir çağı etkiledi. Dolayısıyla Nâzım Hikmet gerçek bir devrim gördü. Bizlerse 60’ların sonları ve 70’lerin başlarında sübjektif hayallerimizde yaşadık. Toplumdan kopuk, dünyadan habersiz çoluk çocuktuk. Koşullar sıfırken devrimcilik oynadık.

21.06.2022

Millî tarihte Türkler ve devletleri

12.04.2022

Avrasyacıların özlemi (1) Demokrasiden, hukuk devletinden kurtulmak

“Türkiye’de Avrasya-Rusya-Çin kanadını destekleyenlerin, maalesef bu desteklerin arkasında biraz da Türkiye’ye yönelik gelecek vizyonlarına dair işaretler alıyorum. Nedir bunlar? Türkiye’nin geleceği bu Avrasya tarzı yönetim anlayışı doğrultusunda şekillensin. Temel özgürlüklerin daha kısıtlı olduğu, daha bize özgü bir demokrasi anlayışı hâkim olsun.” (Sinan Ülgen, 12 Mart 2022)