Aslında realist olarak tanımlanması gereken; bir devletin yeniden bölgesel güç olmasını arzulayan bir dış politika yaklaşımının idealist olarak sunulabilmesi nasıl mümkün olabiliyor? Burada ABD dış politika kültüründen fazlasıyla etkilenen; kimi kavramları Türkiye bağlamına uyarlayarak yeniden üreten “aktarmacı” akademisyenlerin rolü büyük. Son zamanların en gözde alanlarından olanUluslararası İlişkiler disiplini maalesef benim “aktarmacı ayarcılar” dediğim bu türden akademisyenlerin hâkimiyeti altında. “Aktarmacı ayarcılar” (“IR’cılar”) diyerek eleştirdiğim isimlerin temel derdi, sürekli olarak devlet için düşünce üretmek, “devlete ayar vermek”.

“Aktarmacı ayarcıların” kimileri hükümet için düşünce üretirken kimileri de onlara muhalif gibi durarak Devlet için düşünüyorlar. Devlet’in Ayarcıları, Hükümet’in Ayarcılarını “idealist” dış politika izlemekle, realist olmamakla suçluyor. Ama bu sözde rekabet, devlete hizmet etmeyi merkeze koyan “realist ön kabulü” değiştirmiyor...

ABD’nin kimi Kurucu Babaları, Fransız Devrimi’nin ideallerinden etkilenirken, diğerleri Britanya Sömürgeciliğine özenerek benzer bir emperyal güç olma hayaline kapılmışlardı. Böylece ABD dış politikası, son tahlilde küresel güç olma refleksleriyle hareket ederken, içeride ve dışarıda meşrulaştırıcı bir araç olarak idealist söyleme yüklendi.

ABD’li Neo-Con’ların çok sevdiği “Çizmeli Wilsonculuk” kavramı aslında oldukça açıklayıcıdır. Buna göre Başkan Wilson’un temsil ettiği “ideallere” erişmek için güçlü bir orduya ihtiyaç vardır. “Çizme” bu kavrayışı simgeler.

Bizdeki “sözde idealizm”, yeniden büyük güç hâline gelecek Türkiye’nin medeniyetçi bir şahlanışın ana taşıyıcısı olacağı iddiasına yaslanıyor. Tıpkı ABD örneğinde olduğu gibi güçlü bir devletin, belirli ideallerin hizmetkârı olacağı savunuluyor. Oysa tarih bize defalarca tam tersini gösterdi: Devletlerin asıl derdi güç maksimizasyonuyken, idealist söylemleri araçsallaştırırlar. Virgilius da, Roma İmparatorluğu’nun tüm dünyaya medeniyet ve barış getirmek gibi kutsal bir misyonu olduğuna inanıyordu.

Burada idealistlerin uzak durması gereken iki temel çarpıtma sözkonusu: İdealizm, temelde devletlerin ve devlet sisteminin yol açtığı sorunlara, devlet-dışı araçlarla karşı çıkma çabasıdır. Bu nedenle devletler alanına değil, sivil topluma aittir. Küresel devletler sisteminin günümüzde iyice ayyuka çıkan realist kayıtsızlığı karşısında, sadece sivil toplum ve yurttaş temelli karşı çıkışlar temiz ve meşru kalabilir.

Sözgelimi ABD’nin mevcut varoluş biçimiyle zaten en güçlü düzenleyicisi olduğu realist küresel sistemin, “idealist” bir ABD başkanı tarafından dönüştürüleceğine inanmak en basit ifadesiyle saflıktır. ABD dış politika kültüründen öğrenilen davranış kalıplarını “yerlilik” sosuna bandırarak pazarlamak, özde yatan aktarmacılığı ve çarpıtmayı yok etmez.

Diğer bir mesele de, idealizmin evrenselci ideallerden beslenen bir duruş olduğu; bu nedenle belli bir kültür veya medeniyete ait özcü değerlerin savunulmasına indirgenemeyeceğidir. Ne Osmanlı ne de Amerikan değerleri üzerinden evrenselci idealizm savunusu yapılabilir. Günümüzde idealizm savunusu yapmak için güçlü bir gezegen bilincine sahip olmak gerekiyor.

İdealizm devletlere ve medeniyetçi özcülüğe teslim edilmeyecek kadar kıymetli bir kavramdır.

ytaskin@marmara.edu.tr