Cengiz Aktar, İletişim Yayınları’ndan çıkan “Ademimerkeziyet Elkitabı” isimli çok önemli çalışmasında aşırı merkeziyetçi Türkiye’de iki yüzyıldır bir sorunsal olarak yaşanmakta olan yetkilerin merkezde toplanmasının aşılamaması meselesini incelemiş.

Aktar, bunu yaparken “Neden ve nasıl ademimerkeziyet” sorusunu cevaplandırıyor. Bu sorunun cevabını verirken iktidarın frenlenmesi konusuna çok önemli bir katkı yapmış oluyor. Yasama, yürütme, yargı erkleri arasındaki klasik yatay ayrılığın, ancak merkezî devletle bölgesel yapılar arasındaki dikey güçler ayrılığının sağlanmasıyla pekişeceğini belirtiyor. Kuşkusuz merkezden bölgelere yetki devriyle egemenliğin paylaşılması, klasik güçler ayrılığından daha fazla denge ve denetleme mekanizması ve imkânı yaratmakta.

Aktar, dikey güçler ayrılığının yararlarını şöyle anlatıyor. “Çok taraflı kontrol, karşılıklı itibar ve ortak akla erişmek için verilecek tavizler aşırı kararları bertaraf eder, en azından engeller. Ademimerkeziyet bu anlamda dengeleyici ve dolayısıyla istikrarlaştırıcı etkiye sahiptir. Daha küçük siyasi birimlere bölünmüş bir yönetim, kamusal eylemi daha şeffaf ve anlaşılır kılar. Vatandaşın, yerindenlik ilkesi uyarınca karar alma sürecine katılımını sağlar, kamusal eylemi sahiplenmesini kolaylaştırır. Ulusal düzlemdeki seçimlere ilaveten alt ölçeklerde yapılan her yerel seçim (bölge,belediye,vs..) kamusal eylemin ardındaki temsiliyet, sahiplenme ve dolayısıyla meşruiyeti güçlendirir.”

Özgürlükçü, katılımcı, çoğulcu bir demokrasinin gerçekleşmesi ve güçlenmesi erkler arası klasik yatay denge ve denetlemenin yanı sıra dikey denge ve denetlemenin sağlanmasıyla mümkün. Kitaptaki temel gözlemlerden biri bunun sağlanmasında AB’nin rolü. Ulusüstü bir denge ve denetleme mekanizması getiren AB’nin Bölgesel Politikası, politikayı uygulayan AB üyesi ülkelerde ulusaltı denge ve denetlemeyi hayata geçirmede tam bir destek ve kolaylık sağlamış durumda.

Türkiye, dünyada az görülür bir şekilde iç bölgeden yani merkezden katı bir merkeziyetçilikle yönetilmekte. Kuşkusuz bu sistemden siyaset ve bürokrasi gayet memnun. Zaman zaman darbe yapan ve merkezi tekeline almış bir bürokrasi merkezin yetkilerini kullanıyor. Siyasetin güçlü olduğu durumlarda da parti içi demokrasinin bulunmadığı, lider kültüne dayalı iktidarlar merkezde yetkileri mutlakıyetçi tek adamla kullanmakta.

Peki, merkez bu yetkileri ülke genelinde hangi araçlarla kullanıyor? Toplumun kılcallarına kadar yayılan koyu bir idari vesayet örgütlenmesiyle. Merkezden atanan valiler ve kaymakamlar aracılığıyla. Böyle bir modelle iktidarın dengelenip denetlenmesi mümkün mü? Egemenliği katılımcı bir anlayışla halkla paylaşmadan otoriterliği engellemek mümkün değil.

Ne yazık ki bu mesele bir demokrasi meselesi olarak değil sadece Kürtlerin dile getirdiği onlara ait ve ülkenin bölünmesine neden olacak bir sorun olarak algılanıyor ya da algılatılıyor. Oysa bu mesele tam anlamıyla ülkenin demokratikleşmesiyle ilgili.

Aktar, dünyadaki sivil girişimlerin bu konudaki çabalarına da dikkat çekiyor. Şeffaflık, yönetişim, katılım, denetim, yerindenlik, dikey denge kavramları etrafında örgütlenen girişimlerden biri Obama’nın da imzaladığı Açık Yönetim Girişimi; diğeri Türkiye’nin 2012’de imzaladığı 64 ülkenin katıldığı Açık Yönetim Ortaklığı. Türkiye’de de İstanbul Hepimizin girişiminin ortaya çıkardığı İstanbul Sözleşmesi ve TESEV bünyesinde yapılan Türkiye’de Bölgesel Yönetim-Bir Model Önerisi çalışması bulunmakta.

Türkiye siyaseti ve sivil toplumu ademimerkeziyet meselesinin çoklu ve katılımcı bir demokrasi için ne kadar hayati olduğunun henüz farkında değil. Kuşkusuz kadim bir merkeziyetçi algı dayanağının değişmesi kolay bir iş değil.

Aktar, kitabına Sened-i İttifak’ın tam metniyle Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı ve İstanbul Sözleşmesi’ni de eklemiş ve yeni bir inşada temel meseleyi ortaya koymuş. Bakalım Türkiye siyaseti ve sivil toplumu, özellikle de medyası bunu fark edecek mi?

İhtiyacımız olan sevgiyi bulma umut ve temennisiyle yeni yılda görüşmek üzere sağlıklı ve huzur içinde kalın.

umitkardas@gmail.com

www.umitkardas.com

twitter.com/umit_kardas