“Meşruiyet” (legitimite), doğal hukuka uygun olmayı ifade eder. Bu nedenle meşruiyet, yetkili organlar tarafından konulmuş olan bir kanuna uygun olmayı belirten “hukukilik” kavramından farklıdır. Çünkü mevcut hukuk normları varlıklarının meşruluğunu evrensel esas ve ilkelere göre ispat etmekle yükümlüdürler. Dünyanın çeşitli yerlerinde iktidarların neden olduğu insan hakları ihlallerini ve bu ihlallerin kaynağını oluşturan hukuk kurallarının meşruluğunu savunabilir miyiz?

“Meşruluk” siyasi alanda iktidarın sağlanması ve elde tutulması bakımından en önemli faktörlerden birini oluşturur. Bir siyasal sistemde yönetilenler, iktidarın meşruluğuna inandıkları ölçüde onun kararlarına kendiliklerinden uyma eğilimi gösterirler. Bu durumda iktidar zora başvurma gereği duymaksızın itaati sağlamış olur. Aksi durumda, yani yönetilenler arasında iktidarın meşruluğuna olan inanç zayıfsa, onun kurallarına kendiliğinden uyma eğilimi de düşük olacak ve iktidar itaati sağlamak için güce, şiddete ve tehdide başvurma yoluna gidecektir. Demek ki kaba güç ve şiddet kullanma ile meşruluk arasında ters orantı bulunmaktadır.

Şiddet kullanma, devlet aygıtlarıyla baskı altına alma ve tehdit etme yöntemleri iktidarların güçlü olduğunu göstermez. Aksine rejimin ya da iktidarın meşruluk temelinin zayıf olması nedeniyle ayakta kalabilmek için çıplak güce dayanmak zorunluluğunda olduğunu gösterir. Bu nedenle meşruluk yönetimi kolaylaştıran, onu etkili ve istikrarlı kılan bir unsurdur. İktidar sahipleri de halkı meşruiyet konusunda ikna etmeye çalışırlar.

Siyasi iktidarın “kanuniliği” ile “meşruluğu” birbirinden faklıdır. Kanuni bir iktidardan kastedilen, mevcut anayasa ve hukuk kurallarına bağlı olarak seçimle ortaya çıkan meşru iktidardır. Ancak başlangıçta meşru olan bir iktidar daha sonra meşruiyetini kaybedebilir. Bu nedenle meşruiyet sorunu iktidarın kaynağıyla olduğu kadar iktidarın kullanılmasıyla da ilgilidir.

Doğal hukuk anlayışına göre hukuki olanla, meşru olan arasındaki fark önemlidir. Fransız Littre Sözlüğü, bunu şöyle açıklamakta. “Kanuna uygun olan hukukidir. Hakkaniyete uygun olan meşrudur. Kanunu ihlal eden bir fiil hiçbir zaman hukuki olamaz, ancak şartlar gereğince meşru olabilir” Hukuki olan bir hükümet, doğal hukukun esas ve ilkelerini ihlal ettiği oranda meşru olmaktan çıkabilir. Bu durum Ortaçağ’da “tirani” olarak adlandırılmış bir ihtimaldir ve doğal hukukun ilkelerini tanımlamak bakımından da hukuk felsefesinin ve sosyolojisinin en zor sorununu oluşturur.

Meşruluk kavramıyla “temel mutabakat” (consensus) kavramı arasında yakın bir ilişki bulunmakta. Oybirliği demek olmayan temel mutabakat siyasal rejim (yönetim sistemi) üzerinde toplumun büyük çoğunluğunun fikir birliği içinde olması demek. Bir siyasal sistemin meşruluğu konusundaki mutabakat oranı düştüğünde, birden çok meşruluk inancı arasında çatışma başladığında toplumsal barış bozulur ve kriz durumu ortaya çıkar.

Münci Kapani’ye göre “temel mutabakatın yokluğu” (dissensus) diğer bir deyişle “meşruluk çatışması” barışçı yollardan giderilemezse siyasal gerilim ve iç çatışma kaçınılmaz hâle gelebilir. Hukuk sosyolojisi alanında çok önemli bir değer olan hocam Tarık Özbilgen, meşruiyet konusunun değerlendirilmesini hukukçuların görevi olarak görmekte. Özbilgen’e göre hukuk ilminin ve hukukçunun görevi, sadece var olan hukukla meşgul olarak kanunkoyucu karşısında pasif kalmak değil ama aynı zamanda hukuk kurallarını belirli ilke ve esaslara göre değerlendirmektir. Buna göre hukukilik özellikle pozitif bir kurala uyumluluğu ifade ederken, meşruiyet başka bir üst bağlamdaki yüksek bir ilkeye uyumlu olmaya atıf yapar.

AKP iktidarının özellikle temel ceza kanunlarında yaptığı değişikliklerle icraatına hukukilik kazandırdığını düşünmesi yanlıştır. Siyasette ve hukukta meşruiyet çok önemlidir. Ayrıca meşruiyetle bağlantılı olarak sistem üzerinde çoğunluğu içine alacak bir toplumsal mutabakat zorunludur.

İktidar, iç çatışmayı önlemek ve toplumsal barışı sağlamak için sadece hukuk normu anlamında bir hukukiliği değil, meşruiyeti ve konsensüsü gözetmek zorundadır.

umitkardas@gmail.com

www.umitkardas.com

twitter.com/umit_kardas

*