- 18.10.2014 00:00
Ceza muhakemesi kanunlarının otoriter veya liberal bir çizgide olması geçerli olan siyasi sistemin zihniyetiyle yakından ilgilidir. Ceza muhakemesi hukuku siyasi sistemin özgürlük anlayışından en çok etkilenen hukuk dalıdır.
Ceza muhakemesi hukukunun işlevi, ceza kanunlarında suç olarak düzenlenmiş davranışlarda bulunan bireylere bu kanunlarda öngörülen cezaların uygulanması sonucu toplumda huzur ve düzenin sağlanmasına katkıda bulunmaktır. Ancak ceza muhakemesi hukuku bu işlevi görürken aynı zamanda muhakeme faaliyeti sırasında bireylerin hak ve özgürlüklerinin korunmasını, kuralları ihlal etmeyenlerin ceza almamasını, ihlal edenlerin ise hak ettiklerinden fazla ceza almamasını da sağlamalıdır. Ceza muhakemesinde başvurulan yakalama, tutuklama, arama, el koyma, dinleme, teknik takip gibi tedbirler aslında temel haklara müdahale oluştururlar. Ceza muhakemesi hukuku, bu temel haklara müdahalenin koşullarını ve sınırlarını belirler. Bu koşul ve sınırların belirlenmesi kişi hak ve özgürlükleri açısından güvence teşkil eder. Ceza muhakemesi hukuku, toplum düzenini sağlarken bireyi de bu anlamda korumaya yönelik ilkeleri düzenler. Bu nedenle ceza muhakemesi hukukuna suçsuzların hukuku denir.
Anayasa’da yer alan ve ceza muhakemesini ilgilendiren ilkelerin başında temel hak ve özgürlüklerin özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasa’nın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabileceği gelmekte. (An.m.13/1) Bunu hak arama özgürlüğünü düzenleyen 36/1.m. izlemekte. Buna göre herkes meşru amaç ve yollardan yararlanmak suretiyle yargı organları önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir. Bu hüküm, müdafiden yararlanma hakkının dayanağı olarak görülmekte.
Anayasa’da yer alan başka bir ceza muhakemesi ilkesi kanuni (aslında tabii- doğal hakim olması gerekir) hakim ilkesidir. Buna göre hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka, suçtan sonra kurulmuş bir merci önünde yargılanamaz. Bu sonucu doğuracak yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurulamaz. (An.m.37)Bu nedenle mahkeme kurulmadan işlenen suçlar bakımından koruma tedbirleri uygulayan yeni sulh ceza hakimlikleri eleştirilmektedir.
Bir kimsenin kesin hükümle mahkûm edilmedikçe suçsuz sayılması (masumluk karinesi), kimsenin kendisi veya kanunda gösterilen yakınlarını suçlayan bir beyanda bulunmaya veya bu yoldan delil göstermeye zorlanamaması, kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulguların delil olarak kabul edilememesi, kimsenin işlediği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaması (suçta kanunilik ilkesi), kimseye suç işlendiği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilememesi (cezada kanunilik ilkesi), ceza sorumluluğunun şahsi olması, ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilememesi, idarenin kişi özgürlüğünün kısıtlanmasını doğuran bir müeyyide uygulayamaması gibi ceza muhakemesi ilkeleri de Anayasa’nın 38. maddesinde düzenlenmiştir. Anayasa’nın17. maddesinin 3. fıkrasına göre kimse insan onuruyla bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz. Buna göre şüpheli ve sanığa işkence veya kötü muamele yapılamaz.
Diğer yandan ceza muhakemesinde özellikle yakalama, tutuklama, konutta ve üstte arama, el koyma, haberleşmeyi denetleme gibi koruma tedbirleriyle bireylerin hak ve özgürlükleri sınırlandırılmakta. Bu temel hak ve özgürlük alanları Anayasa’da güvence altına alınmış, bu alanlara ceza muhakemesi aracılığı ile yapabilecek müdahalelerin kuralları gösterilmiştir. (An.m.19-23)
Ceza muhakemesinde yargılamanın yapılabilmesi veya ileride verilecek hükmün yerine getirilebilmesi amacıyla bazı önlemlere başvurulması gerekebilir. Bu amaçlar arasında, şüpheli kişinin veya sanığın hazır bulunmasını veya delillerin karartılmamasını sağlamak başta gelir. Bu amaçları gerçekleştirme ise ceza muhakemesi süjelerine, özellikle bir suç işlemiş olmakla suçlanan kişiye ya da eşyaya karşı zor kullanmasını zorunlu kılar. Her biri bir ya da bir çok temel hakka dokunan bu tedbirlere, koruma tedbirleri denir.
Koruma tedbirlerinin koşulları ve yapılmak istenen değişikliklerle devam edeceğim.
umitkardas@gmail.com
www.umitkardas.com
twitter.com/umit_kardas
Yorum Yap