Narcis Serra, Franco rejiminin ardından İspanya’nın demokrasiye geçiş sürecinde 1982 yılından itibaren sekiz yıl İspanya Savunma Bakanı olarak görev yaptı. Özellikle asker-sivil ilişkileri konusunda yürütülen reformlarda büyük rol oynayan Serra, İspanya’da demokrasinin güçlenmesine önemli katkılarda bulundu. Silahlı kuvvetlerin demokratik reformu üzerine düşüncelerini anlattığı “Demokratikleşme Sürecinde Ordu” üst başlıklı kitapta Serra, sivil-asker ilişkilerini İspanya deneyimi üzerinden anlatırken, bu konudaki mevcut literatüre referanslar veriyor, analizler yaparkenDoğu Avrupa ve Latin Amerika’daki demokrasiye geçiş örneklerine, Clinton yönetimi ile ordu arasında yaşanan sürtüşmelere de ilgi gösteriyor.

Serra, bu süreç için önemli bir saptama yapmakta. Her durumda, farklı gerçekliklerin gelişim şekli, hem “teleolojiye” hem de tarihsel determinizme son vermiştir derken, ordunun yönetimden çekildiği Latin Amerika ülkelerinde benzer çıkış noktalarındaki birçok ülkenin farklı evrilerek gerçek anlamda bir demokrasiye geçiş sürecini gerçekleştiremediklerini örnek olarak vermekte. İspanya’nın geçiş döneminin başbakanı Adolfo Suarez bu tespiti şöyle doğrulamaktadır: “Gelecek, önceden kararlaştırılmak bir yana, her zaman ucu açık ve istikrarsız bir özgürlük alanıdır. Yaptığımız analizlerle, içinde yaşadığımız toplumdaki yapısal koşullardan ve faal güçlerden doğacak olası sonuçları görebilsek bile, bu güçlere tarihin başoyuncusu olan insanın özgür iradesi de hayati bir güdü olarak dâhil olmaktadır.”

Serra, geçiş safhasını demokratik yollardan seçilen sivillerin askerlerin siyaset yapma sürecine müdahalesini, yürütme işlerine katılımlarının sona erdirilmesi ya da seçilmiş otoritelerin faaliyetlerini veto etme veya baskı altına alma yönündeki tüm etkilerinin ortadan kaldırılmasıyla önlemeyi başardıkları bir süreç; demokrasinin sağlamlaştırılması aşamasını ise, seçilmiş sivil hükümetin askerî politikalar ve savunma politikaları oluşturabildiği, bunların uygulanmalarını sağladığı ve silahlı kuvvetlerin faaliyetlerini yönettiği bir aşama olarak tanımlamaktadır. Yani ordunun iktidar/güç pozisyonlarından ve siyasete müdahaleden çekilmesi. (extrication)

Demokrasinin sağlamlaştırılması aşamasına girebilmek için savunma politikalarının ve askerî politikaların seçilmiş hükümet tarafından geliştirilip uygulanmasının zorunlu olduğu anlaşılmakta. Demokrasiye geçiş ve demokrasiyi sağlamlaştırma aşamalarında ortaya çıkan bir diğer önemli misyona değinilirken her iki aşamayı da tanımlayan bir özellik olarak ordunun ayrıcalıklarının azaltılması ve orduyu sivil otoriteye bağlı olmaya ve demokratik prosedürlere uyum sağlamaya özendiren baştaanayasa olmak üzere kanuni reformların yapılmasının da altı çizilmektedir. Burada asker-sivil ilişkilerini tanımlayan en önemli husus demokratik sivil denetim olmaktadır. Ordunun dış tehdide ilişkin görevindeki etkinliği ya da seçilmiş siviller tarafından belirlenen görevlerin gerçekleştirilme kabiliyeti ve gösterilen verimlilik. Seçilmiş hükümetlerin parlamentolar aracılığıyla bu denetimi sağlaması önemli bir aşama. Bütün bunlar için hükümetlerin askerî politikalar belirlemesi ve uygulaması gerekiyor. Aksi hâlde etkinlik ve verimlilik denetlemesi yapmak imkânsız hâle geliyor. Serra bu hususta kanımca önemli olan şu saptamayı yapıyor: “Gerçek şu ki, mevcut koşullarda askerî etkinlik ve verimlilik, askerî otonomi (özerklik) meselesiyle bağlantılıdır. Mevcut bağlamda, örgütsel ve bütçeye ilişkin otonomiye sahip bir ordunun verimli olması mümkün değildir.”

Serra’nın kitabını önemi nedeniyle bir yazıda özetlemek mümkün değil. Devam edeceğim.

umitkardas@gmail.com

www.umitkardas.com

twitter.com/umit_kardas