Osman Murat Ülke, Mehmet Tarhan, Halil Savda, Yunus Erçep ve daha niceleri. Şimdi de Ali Fikri Işık. Vicdani ret hakkını sivil ölümü göze alarak savunan, sivil itaatsizlik yoluyla topluma mal eden simge isimler. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu’nun vicdani ret hakkını tanımasının ardından kutlanmaya başlanan Uluslararası Vicdani Ret Günü, 15 mayısta Türkiye’de de kutlanmaya başlandı ve ayni gün Vicdani Ret Derneği kuruldu. Vicdani ret hakkı konusundaki bilinç artık sivil toplumda gelişerek büyüyecek.

Vicdani ret hakkı, kişinin ahlaki tercih, dinî inanç, felsefi görüş ya da politik nedenlerle askerî eğitim ve hizmette bulunmayı, silah taşımayı ve kullanmayı, insan öldürmeyi reddetmesidir. Tüm bu ret nedenleri vicdani neden olarak kendisini gösterir. Bu nedenle bu hak doğrudan doğruya vicdan ve din özgürlüğünün kullanımıyla ilgilidir. BM İnsan Hakları Komisyonu, ölüme neden olabilecek güç kullanmayı zorunlu kılmanın vicdan özgürlüğü, din ve inançlarını yansıtma hakkıyla çatışacağını karara bağlayarak vicdani reddi bir hak olarak kabul etmiş ve bu hakkıİnsan Hakları Evrensel Bildirisi’nin ve Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Milletlerarası Sözleşmesi’nin düşünce, vicdan ve din özgürlüğünü düzenleyen 18. maddelerine dayandırmıştır. BM İnsan Hakları Komisyonu, bu haktan yararlananların ileri sürdükleri nedenlerden ve özel inançlarından dolayı ayırımcılığa uğratılamayacaklarını ve askerî hizmeti yerine getirmeyenler ile getirenler arasında ayırımcılık yapılamayacağını da karara bağladı. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu’nun, l998/77 sayılı kararıyla, “herkesin din, düşünce ve vicdan özgürlüğü hakkının meşru bir uygulaması olarak askerlik hizmetini vicdanen reddetme hakkı”tanındı. BM İnsan Hakları Komitesi de, 23 Ocak 2007 tarihli kararıyla Güney Kore Cumhuriyeti’nin iki Yehova Şahidi’ne vicdani ret hakkı tanımayarak 18. Madde’yi ihlal ettiğine karar verdi. Ayrıca, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Türkiye’yi Mehmet Tarhan, Halil Savda, Yunus Erçep davalarında Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 3. (insanlık dışı muamele), 6. (adil yargılanma hakkı) ve 9. (din ve vicdan özgürlüğü) maddelerine aykırılık nedeniyle mahkûm etti. Yine AİHM, Vahan Bayatyan’ın vicdani ve dinî sebeplerle askerî hizmette bulunmayı reddetmesi üzerine uğradığı mağduriyet nedeniyle Ermenistan’a açtığı davada Ermenistan’ın düşünce, vicdan ve inanç hürriyetini düzenleyen 9. Madde’yi ihlal ettiğine karar verdi

İkinci Dünya Savaşı’ndan hemen sonra savaşma hizmetini ret etme hakkı Federal Almanya Anayasası’nın 4/3. maddesinde güvence altına alındı. Bu maddeye göre “Hiç kimse vicdani kararına karşı silahlı savaş hizmetine zorlanamaz”. Bazı ülkelerde zorunlu askerlik hizmeti kaldırılarak, profesyonel orduya geçildi (İngiltere, İrlanda, Belçika, Fransa, Lüksemburg, Almanya, Slovenya, İspanya, Malta, Çek Cumhuriyeti, Macaristan). Zorunlu askerliği kaldırmayan ülkelerde ise askerliği vicdani nedenlerle yapmak istemeyen insanlara sivil hizmet yapma seçeneği getirildi. Avrupa Konseyi üyesi olan 47 devletten sadece Türkiye, Azerbaycan ve Ermenistan Konsey’in uyarılarına rağmen bu yükümlülüğe uymamaktadırlar. BDP’nin “Kimse vicdani kanaatlerine aykırı olarak askerlik hizmetini yerine getirmeye veya silâhaltına alınmaya zorlanamaz. Vicdani sebeplerle askerlik hizmetini reddedenler için öngörülecek alternatif kamu hizmetlerinin yerine getirilmesine ilişkin esaslar kanunla düzenlenir. Kamu hizmetinin süresi her hâlükârda askerlik süresinden uzun olamaz” şeklindeki anayasa önerisi çok önemli olup, parlamentonun bu anayasa değişikliğini ivedilikle gerçekleştirmesi gerekmektedir.

Sonuç olarak; Türkiye profesyonel orduya geçinceye kadar vicdani ret hakkını alternatif sivil hizmetler seçeneği getirerek tanımak zorundadır. Vicdani ret itirazını sadece siyasi, dinî, felsefi inanç gereği askerlik yükümlülüğünü yerine getirmemek şeklinde anlamak doğru değildir. Vicdani ret itirazı, silahsız ve savaşsız bir dünyaya ulaşmaya yönelik ve militarizme karşı bir dünyanın ifadesidir.

umitkardas@gmail.com