Ekonomi yönetimini yıllardır uyardık. Bütçe dengesini sağladınız. Mali kalabalıklaşmayı önlediniz, kamu borç yükünü düşürdünüz. Evet, bunlar başarılı uygulamalar oldu.

İşte bu başarılı uygulamaların ardından dış ticarete konu (tradables) mal üretimine yani imalat sanayiine, tarıma ağırlık verin dedik. Ama onlar dış ticarete konu olmayan (non-tradables) AVM, lüks lokanta, lüks konut yapımına ve lüks otomobil ithalatına ağırlık verdiler. Ekonominin kaynaklarını döviz kazandırmayan alanlara yönelttiler. Tabii dış ticarete konu olmayan malların finansmanını da dünyada ucuz olan kaynakları çok yüksek faiz verip bu ülkeye getirerek yaptılar. Böylece cari açık arttı. Yani ürettiğinden fazla tüketen ülke hâline geldik. Bu arada hemen belirtelim lüks hayatın böyle sürdürülemeyeceği belliydi. Çünkü döviz kazandırıcı mal üretimi azalınca bu defa ihracat azalmaya başladı. İhracat hedefi 2015 yılı için 173 milyar dolardı. Oysa ihracat 147 milyar dolara geriledi. Dolayısıyla döviz gelirleri azaldı. Tabii bu arada lüks konut ve gayrimenkul tüketimini desteklemek için para arzı artırılıp faizler gerileyince bu defa Türk Lirası, olması gerekenden daha fazla değer kaybetti. Bu arada ekonomi büyümediği hâlde, para arzının son bir yılda yüzde 22,4 oranında arttığını hatırlatalım.

MERKEZ BANKASI REEL KUR ENDEKSİNE GÖRE DOLAR 2 LİRA 71 KURUŞ OLMALI

İşte Türk parası olması gerekenden fazla değer kaybedince milli harcamalar yani yatırım ve tüketim harcamaları toplamı (absorption), olması gerekenden daha fazla azaldı. Çünkü Merkez Bankası tüfe bazlı reel kur endeksine göre; reel kur 2 lira 71 kuruş olmalı. Böylece milli harcamaların 715 milyar dolara gerilemesi gerekirken dolar 3 lira olunca milli harcamalar statik olarak 648 milyar dolara geriledi. Durum böyle olunca; olması gerekenden daha fazla küçülen ekonomi bundan sonra talep yetersizliği nedeniyle dış ticarete konu olmayan pek çok işletmenin kapanmasına neden olacak. Dolayısıyla lüks konut, lüks otomobil, lüks lokanta ve AVM’lerin bir kısmı kapanacak. Ve işsizlik artacak.

İSTANBUL RESTORAN MEZARLIĞINA DÖNDÜ

Hattâ şimdiden talep yetersizliği nedeniyle “İstanbul restoran mezarlığına döndü” diyen işletmeciler ortaya çıkmaya başladı.

Tabii bu süreçte cari açık azalacak. Ama işsizlik artacağından bu defa sosyal sorunlar ortaya çıkacak. Bu arada ekonominin tekrar büyümeye geçebilmesi için dış ticarete konu olmayan mal üretimine yatırılan kaynakların dış ticarete konu alanlara yönetilmesi gerekecek. Tabii bu süreç zaman alacağı için Türkiye ekonomisi yaklaşık iki yıl sarsılacak.

suleymanyasar26@gmail.com