Son dönemde yükselen ülkeler arasında parası en çok değer kaybeden ülke Türkiye oldu.

Peki, niye Türk parası en çok değer kaybeden para birimi oldu?

Oldu, çünkü diğer yükselen ülkelere göre 2014 sonu itibariyle dış borç/ milli gelir oranı en yüksek ülke Türkiye oldu. Bildiğiniz gibi çılgın projeler ve lüks AVM, lüks konut, lüks ofis projeleri Türkiye’nin dış borçlarını da çıldırttı. Yap- işlet- devret modeline göre yapılan çılgın projeler ve lüks AVM’ler, lüks konutlar için özel sektör epeyce dış kredi kullandı. Bu arada tabii dış borçların bir kısmı bir cepten diğer cebe (back to back) kredi olarak kullanıldı. Ama bu bir cepten diğer cebe krediler 128 milyar dolarlık kısa vadeli dış borcun yaklaşık 35 milyar dolarına denk düşüyor. Ama yine de kalan kısım devalüasyon nedeniyle ödenemeyecek hâle geliyor.

DIŞ BORÇ YÜKÜ EN YÜKSEK ÜLKE TÜRKİYE

Özellikle bankaların 95 milyar dolarlık kısa vadeli dış borcu risk oluşturuyor. Şimdi bu kısa açıklamanın ardından gelelim belli başlı yükselen ülkelerin dış borç/ milli gelir oranlarına;

                  Dış borç (Milyar $)    Milli gelir (Milyar $)  Dış borç yükü

Çin                         874                             10300                          % 8,4

Brezilya                482                               1900                          % 25

Meksika                443                               1200                          % 36

Hindistan             427                               2300                          % 18

Türkiye                 402                                 800                          % 51

Endonezya           259                                 895                          % 28

Güney Afrika       139                                 323                          % 43

İşte bu dış borç rakamları bize niye Türk parasının göreli olarak hızla değer kaybettiği gösteriyor. Çünkü Türkiye yüzde 51 oranındaki dış borç yüküyle en yüksek dış borç yükü olan ülke oluyor. Tabii yüksek borç yükü nedeniyle Türk parası olması gerekenden daha fazla değer kaybediyor. Oysa, Türk parası, standart ders kitaplarına göre; iç faizler ve dolar faizi arasındaki fark kadar değer kaybetmeliydi. Şöyle ki;Türkiye’de iç faizlerin yüzde 14 olduğunu varsayarsak dolar faizi yüzde 2 olduğuna göre Türk parasının yüzde 12 oranında değer kaybetmesi gerekiyordu. Ama Türk parası yüzde 30 oranında değer kaybetti. İşte bunun nedeni yüksek dış borç yükü oluyor.

BU DEFA TEĞET GEÇMEYECEK

Bütün bunları niye anlattığımıza gelince…

Türkiye 2008 krizinde dış şokları çok fazla hasar almadan atlattı. Çünkü dış borç yükü yüzde 38 düzeyindeydi. Ve kriz teğet geçti. Hâlbuki şimdi Çin’den gelen dalga pek de öyle teğet geçeceğe benzemiyor. Çünkü bu ülkenin dış borçları son yedi yılda yüzde 60 oranında çoğalarak dış borç yükü yüzde 51’e yükseldi. Dolayısıyla hem iç şoklar hem de dış şoklar ekonomiyi hırpalıyor. Türk parasının değeri Amerikan Doları karşısında 2,40- 2,60 lira  düzeyinde kalması gerekirken hızla 3 liraya yükseldi. Yatırımlar durdu. İhracat azaldı. Dolayısıyla büyüme durdu. Tabii bütün bunların sonunda Türkiye ekonomisi bu yıl küçülecek. Ve Türkiye milli geliri IMF tahminine göre; 752 milyar dolara gerileyecek. Yani dolar bazında milli gelir yüzde 6 küçülecek.

Anlayacağınız dış şoklar ve iç şoklar birlikte Türkiye ekonomisini hâlsiz bırakıyor. Yani bu defa dış şoklar teğet geçmeyecek.

suleymanyasar26@gmail.com