Bildiğiniz gibi iktisatta sık sık rekabetçi piyasadan bahsedilir. Sanki bir görünmez elin piyasada yüksek kaliteyi ve düşük maliyeti yaratacağına inanılır. Oysa pek çok endüstri rekabetçi değildir. Ve bu rekabet eksiliğini gidermek için kamunun müdahalesi gerekir.

İşte bu yıl oligopoller ve asimetrik enformasyon gibi rekabeti bozan unsurlar üzerine çalışan Fransız iktisatçı Jean Tirole’ye Nobel İktisat Ödülü verildi.

Peki, Tirole niçin bu rekabet eksikliği üzerine çalışmak ihtiyacını hissetti?

Bildiğiniz gibi piyasalarda fiyatları ya az sayıda büyük firma ya da tekeller belirler. Eski iktisatta sadece tekel ve tam rekabet durumu incelenir. Oysa 1980 sonrasında devlet kamu hizmeti veren tekelleri yani elektrik, su, telefon, demiryolu, otoyol, eğitim, sağlık türünden hizmetleri özel sektöre devretmeye başladı.

Fakat özel sektöre, devlet tekelleri devredilince bu defa özel sektörün bu hizmetleri nasıl görebileceği pek tahmin edilemedi. Tam iki tane temel güçlük vardı. Birinci güçlük, bazı piyasalarda fiyatları, kaliteyi ve miktarı belirleyen oligopol diyebileceğimiz az sayıda firma mevcuttu. Oysa iktisatta bilinenler tekel ve tam rekabet durumuydu. Oligopol pek bilinen bir durum değildi. Ve oligopol hakkında bilginin geliştirilmesi gerekiyordu.

İkinci güçlük ise piyasaları düzenleyen kurumlar yani regülatörlerden kaynaklanıyordu. Çünkü regülatörlerin bilgi eksikliği yani maliyet ve kalite hakkında detaylı bilgilerinin olmaması piyasadaki firmaları regülatör karşısında avantajlı duruma getiriyordu.

İşte Tirole piyasa yetersizliğine neden olan bu iki sorunu çözmek için 1980’lerde çalışmaya başladı. Bu yeni duruma hem teorik hem de pratik çözümler getirdi. Her endüstriye farklı regülasyonlar yapılarak hem firmanın hem de tüketicinin korunabileceğini öne sürdü. Anlayacağınız, özelleştirmeyle devlet tekelinden özel tekele ya da oligopole dönüşen su, elektrik, doğalgaz, telefon türünden büyük şirketlerin yüksek kâr isteyen hissedarlarından, vatandaşın nasıl korunacağını hem de firmanın nasıl makul kâr ederek yaşayabileceğini öneren çalışmaları için Nobel Ödülü’nü aldı Tirole.

***

Amerikalılar her yıl 150 milyar dolarlık hıyar satıyor

Bilim, Sanayi ve Tekonoloji Bakan Yardımcısı Kavranoğlu “Hıyar, domates, fındık, limon satarak 500 milyar dolar ihracat hedefine varacağımıza hiçbirimiz inanmıyoruz” diyor. Hâlbuki hangi ülkenin hangi ürünü ne tutarda ihraç ettiğini bilse böyle bir değerlendirme yapmazdı herhalde. Çünkü en ileri sanayi ülkesi ABD her yıl 150 milyar dolar tutarında tarım ürünü ihraç ediyor.

Niçin bu değerlendirmeye dikkat çektik? Çektik çünkü; işte bu zihniyet GAP ve Konya Ovası Sulaması’nın niye 14 yıldır bitirilmediğini, bunun yerine ihracata konu olmayan lüks AVM, lüks konut, lüks otomobil, lüks lokantaya paraların yatırıldığını bize gösteriyor.

suleymanyasar26@gmail.com