Mesele adalet olunca, konunun odağı da ne yazık ki Türkiye olamıyor.

Başka yerler, başka hayatlarda olan biten, biraz daha “adil”; Türkiye’deki hâllerle karşılaştırılınca.

Sessiz sedasız Tunus’ta geçen yıl bazı şeyler, bazı siyasi değişimler yaşandı.

Sessiz sedasız deyince, aslında bütün dünya ve özellikle Avrupa’da, geçen yıl Tunus çok konuşuldu da; tabii, Türkiye’nin ruhu duymadı.

Türkiye kamuoyu, her daim kendi sığ ama değişkenliğiyle oyalayan politik gündemine odaklı olduğundan, dünyada olup biten takip edilmiyor. Öyle olunca da, hak ve özgürlükler konusunda Türkiye’nin yaşadığı irtifa kaybını, “ilerleme” diye pazarlamak da kolay oluyor.

Malum, Tunus’ta Aralık 2010’da, 26 yaşındaki seyyar satıcı, Muhammed Buazzizi, yoksulluğun eziciliği ve çevresini saran rüşvet çarkından bunalarak kendini yaktı. Bir kadın polisin, rüşvet istemesine itiraz edince, ondan tokat yemesi, bardağı taşıran son damla olmuştu. Bir ay sonra da, ülkeyi 1989’dan beri yöneten Zine El Abidine Ben Ali, kaçarak Suudi Arabistan’a sığınmak zorunda kaldı. Zira, tüm ülkeyi gösteriler sarmış, “Yasemin Devrimi” gerçekleşmeye başlamıştı.

Bu arada, Tunus’ta Ben Ali zamanında da, “sandık” vardı --hatta Ben Ali, yüzde 90 oranında oy alıyordu.

Ancak, Tunuslular, “onur ve ekmek” sloganıyla ayaklanırken, demokrasinin Ben Ali’nin sandığından çıkacağına inanmadıklarını da ilk kez bu kadar açıkça dillendiriyordu.

Yasemin Devrimi’nden sonra, Tunus’un demokratikleşme sürecinde, birçok iniş ve çıkış yaşandı; ama bence, 2013 ve 2014’teki iki yasal düzenleme, ülke siyasetinin gerçek dönüm noktaları oldu.

2014’te Tunus, yeni bir anayasa yaptı.

Bu, göze çarpan ilk dönüm noktası; bir de, daha az anılan bir başkası var.

“Geçiş döneminde adalet” (transitional justice) kavramı ile ilgili yazılar yazardım bir dönem... Türkiye’de geçmişte yaşanan insan hakları ihlalleri ile hesaplaşmak için, nasıl bir yöntem izlenebileceği üzerine kafa yorardım.

Gel zaman git zaman, bu ideale yönelen ve “geçiş döneminde adalet” kavramını yasal çerçeve ile hayata geçiren Tunus oldu.

Aralık 2013’te yasalaşan geçiş döneminde adalet kanunu, “Adele İntikaliye” adıyla anılıyor. Başta Güney Afrika olmak üzere, dünya örnekleri incelenerek, bir Tunus modeli oluşturuldu. Siyasette temsil hakkı olan tüm tarafların katılımıyla oluşturulan bu model, üç ayağa dayanıyordu; Musarraha, Muhasaba ve Musalaha. Yani, itiraf, yargılama, uzlaşma...

Elbette, bu tablo, Tunus’ta son iki yılda olup bitenlerin, oldukça “pembe gözlüklerle” aktarılmış hâli. Hâlâ geçiş döneminde adalet süreciyle ilgili yapılacak çok şey var; geçmişe bakınca da, ne siyasi uzlaşma kolay olabildi, ne de Tunus siyaseti geleceğinin kara bulutlardan uzak olduğunu, kırılganlık sürecini atlattığını söyleyebiliriz.

Ancak, hem yasalarla güvence altına alınan geçiş döneminde adalet sürecinin kapsamına bakılınca, Türkiye’de ortaya çıkan “geçmişle hesaplaş(ama)ma” tablosunun yanında, “uzay çağı modeli” gibi kalıyor. Tunus’ta son iki yılda bu gelişmeler yaşanırken, Türkiye’de sözkonusu olan “demokrasi müsameresinden” kareleri de bir anımsayalım.

Bu dönüşümü mümkün kılan, Tunus’un geçmişten ders alması gibi gözüküyor.

Başta Mısır’da yaşanan darbe olmak üzere, bölgesel siyasi krizler, Tunuslu politikacılara, uzlaşmalarsa, ülkelerinin toptan kaybedeceği duygusunu yaşatmış. Hatta, bazı Tunuslu siyasetçiler, “bizim yeni anayasamızın kefaretini, Mısır halkı ödedi” bile diyor.

Dikkatimi çeken, Tunuslu siyasetçiler, “model ülke” olarak asla anılmak istemiyor. Herhalde, “model” olmaya soyunan ve bununla böbürlenenlerin düştükleri hâlleri gözlediklerinden, demokratikleşme süreçlerinin kırılganlığının farkındalar... Ve iğneyle kuyu kazarak ama mesafe de kat ederek atılabilen adımların da, üzerine titriyor gibiler.

oneysezin@hotmail.com