Flódni, Macaristan’da Yahudi mutfağının sembolüne dönüşen bir pasta/kek.

Bir kat çıtırdak, üzeri yumurta sarısıyla parlatılmış hamur; altında bir kat elmalı tarçınlı harç, bir kat hamur, bir kat cevizli, ayçöreği içi gibi harç, bir kat hamur, bir kat haşhaşlı şekerli harç.

Bana kalırsa, kat kat farklı tatlar, farklı dokular, sadece Macaristan Yahudilerinin değil, aslında bu ülkenin değişik dil, din ve ırklardan insanlarının oluşturduğu yapıyı çağrıştırıyor.

Hem ülkenin Yahudileri, çok farklı tarz ve kültürel yaklaşımlardan oluşan çok parçalı bir “bütün”; hem de Macaristan’ın kendisi, Slovaklardan Romanlara, Almanlardan Sırplara, Müslüman’ından Katolik’ine, Çinlisinden Afrikalısına, bir sürü farklı köken ve kültürle “ortaya karışık” bir yapıya sahip.

Fakat farklılıkların oluşturduğu “karışıklık” sanki kötü bir şeymiş gibi, hep bir “bütünleşme” baskısı var, tıpkı Türkiye’de olduğu gibi, Macaristan’da da.

Egemen siyasal ve toplumsal yaklaşım, “farklılığı”, en fazla hoş bir kenar süsü hâline indirgeyip, “kardeşlik, hoşgörü” söylemleri eşliğinde, törpülemek ve bütüne eklemlemek kaygısında.

Farklılığını, göstere göstere ve tadını da çıkararak, tüm enerjisiyle yaşamak isteyenlere aba altından, bir “aşırı uç” örneği olarak “ırkçılık”, “şiddet” ve “nefret” sopası gösteriliyor. Nedense de, bu “aşırı kutup” her zaman da korunuyor “farklı” olana yaşam şansı verilmez ve farklı olan ezilirken...

Bu tanıdık hikâyenin Macaristan hâlinde farklı bir yön de var.

Dışlananın, yaşam heyecanını, sevgisini ve coşkusunu, kültürünü canlı canlı, doya doya, neredeyse inadına yaşadığı festivaller, kutlamalar giderek büyüyor, çoğalıyor.

Bugünlerde düzenlenen, 1998’den beri gerçekleşen Yahudi Yaz Festivali de (Zsidó Nyári Fesztivál) hiç olmadığı kadar coşkulu. Festival, her türlü dinî, etnik, ırksal, cinsel ayrıma karşı bir duruş sergilenmesi ana fikrini benimsiyor.

Başka kutlamalar ve etkinlikler de var...

Mesela, çok sevimli, ormanlarla çevrili minicik bir gölü olan, Bánk kasabasında gerçekleşen “Bankitó” festivali gibi. Temmuzda, “tüm azınlıkların festivali” olarak gerçekleşen bu gençlik etkinliğinde, Macaristan’da yüzde 50’den fazla oyla iktidar olan merkez sağ Fidesz hükümetinin, “çoğunlukçu” politikaları protesto edildi.

Fidesz, Avrupa Birliği genelinde de, muhafazakâr ve Hıristiyan egemen bir toplum anlayışını, tüm Macaristan’a dayatmakla suçlanıyor. Parti, 2012’de de, bu eksende bir yeni anayasa yapmıştı.

FARKILILIKTA ORTAKLIK

“Doğu”, Orta Avrupa’nın Yahudi kültüründe temel imge. 

Dünyanın en büyük ilk beş sinagogu arasında sayılan Dohány Sokağı Sinagogu’nun minareleri, Doğu kökenlerine vurgu için özellikle haşhaş biçiminde yapılmış. Budapeşte’nin tam merkezinde yer alan üç bin kişilik bu sinagog, 19. yüzyıl ortasında, Avrupa’nın çeşitli yerlerinde olduğu gibi, “Yahudilerin toplumun bir parçası olduğuna vurgu için” özellikle büyük ve görkemli biçimde inşa edilirken, “Doğu mimarisinden” esin de bilinçli bir tercih olmuş.

Dohány, 13. ve 14. yüzyıl Kuzey Afrika ile İspanya’nın İslam mimarisinden ilham almış. Mimarı Ludwig Förster, 1859’da eseriyle ilgili şunları yazmış: “Bu sinagogun mimarisinde, başta Araplar olmak üzere, İsrailoğulları’nın akrabası olan Doğulu etnik grupların mimari stili kullanılmıştır.”

İslam ile ortaklık, Müslümanlar ile akrabalık, Doğu köklerine yönelik imgeler, Budapeşte’nin Yahudi cemaatinin birçok tarihî eserinde kendini gösteriyor.

Bugün de, kendi içinde çok farklı gruplar ve kültürler barındıran Macaristan Yahudi cemaatinin de, sadece Müslümanlar ile değil, tüm azınlıklar, ezilenler ve dışlananlarla bir ortaklık bağı kurabilme arayışı var.

4 Eylül’de, Yahudi takvimine göre, 5774 yılına giriliyor; Ortadoğu, yeni savaşlara doğru ilerlerken, 5774, yeni bir yıl olabilir mi?

oneysezin@hotmail.com